De Oekraïense president Volodymyr Zelensky hengelt naar NAVO-lidmaatschap. Dat moet zijn land beschermen tegen Rusland, nu het Rode Leger samentrekt aan de grens. Maar Oekraïne nu toelaten is onverstandig, schrijft Robbert de Witt. En wel om twee redenen.
Het is alsof een drenkeling de rug wordt toegekeerd. Want het lijkt of Oekraïne spartelt en kopje onder dreigt te gaan. Al jaren voert Oekraïne een zeer moeizame strijd in het oosten van het land. Moeizaam omdat Oekraïne een chronisch geldtekort heeft, terwijl de separatisten met geld en wapens worden gesteund door grote buur Rusland – hoewel president Vladimir Poetin dat (uiteraard) ontkent.
Het is een conflict dat amper aandacht krijgt, ook doordat er lang sprake was van een patstelling. Terwijl het zich toch allemaal afspeelt in Europa en er vrijwel dagelijks doden vallen bij beschietingen over en weer.
Robbert de Witt (1978) is Buitenlandredacteur bij Elsevier Weekblad. Hij blogt wekelijks op donderdag over mondiale ontwikkelingen en de gevolgen ervan voor Nederland en Europa.
Moskou: niets bijzonders
Maar nu slaan de Oekraïners alarm. Duizenden Russische militairen zouden volgens diverse bronnen naar de Russisch-Oekraïense grens zijn gestuurd. Moskou zegt dat er niets bijzonders aan de hand is – maar ontkent de troepenbewegingen ook niet.
De Oekraïense regering vreest een invasie om het conflict definitief in het voordeel van Rusland te beslechten. En Kiev ziet een uitweg: toetreding tot de NAVO zou Poetin dusdanig afschrikken dat hij zijn militairen aan zijn kant van de grens houdt. ‘Lid worden van de NAVO is de enige manier om oorlog in de Donbas-regio te voorkomen,’ zegt Zelensky.
Bescherming tegen het Rode Leger
Wie zich nog de Russische inval herinnert in die andere ex-Sovjetstaat, Georgië, zal Zelensky wellicht gelijk geven. De Georgische regering wilde na de Rozenrevolutie van 2003 de banden met Moskou doorsnijden. Lidmaatschap van de NAVO werd als cruciaal gezien, omdat dat het land zou beschermen tegen het Rode Leger.
Lees ook deze blog van Robbert de Witt: Soft Europa moet andere taal tegen Poetin gebruiken
Maar vooral Frankrijk en Duitsland wilden Rusland niet provoceren, zoals eerder gebeurde met de oostelijke uitbreiding van de NAVO. Moskou voelt zich sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie steeds meer ingesloten door de westerse alliantie. Vanuit Moskou gezien is dat natuurlijk ook zo. Anderzijds: de NAVO heeft die ex-Sovjetstaten niet gedwongen om lid te worden, ze wilden het zelf graag.
Uiteindelijk werd Georgië beloofd dat het in de toekomst lid zou kunnen worden, mits het aan de eisen zou voldoen. Enkele maanden later, in augustus, kwam het tot een oorlog tussen Rusland en Georgië. Sindsdien is een deel van Georgië, Zuid-Ossetië, de facto een Russische vazalstaat.
Oekraïne in het voorportaal
De les is, in de ogen van Zelensky, dat Rusland zijn kans greep om Georgië te disciplineren voordat het land NAVO-lid kon worden en zich kon beroepen op artikel 5 van het bondgenootschap. Dit artikel verplicht lidstaten om elkaar te helpen als een van hen wordt aangevallen. Dus als de NAVO het Oekraïense verzoek accepteert, dan kijken de Russen wel uit, denkt Zelensky. Meteen lid worden hoeft niet eens, Zelensky hoopt op Oekraïense deelname aan het Membership Action Plan, een soort voorportaal.
Maar de NAVO-landen zijn huiverig, en terecht. Oekraïne is immers al in conflict, en daarmee zou de NAVO plots een burgeroorlog in zijn territorium hebben.
Er speelt nog iets anders. ‘Oost’ of ‘west’, Rusland of het Westen, is voor een grensland als Oekraïne een fundamentele keuze. Je kunt je dus afvragen of het iets is waarvoor een regering ad hoc moet kiezen als de nood aan de man is, en zonder deze keuze voor te leggen aan de bevolking.
Voor het Oosten of het Westen?
Al sinds de jaren negentig is Oekraïne diep verdeeld over de vraag of het nu pro-Russisch of pro-westers moet zijn. Soms beweegt het de ene kant op, dan weer de andere. Een uitgemaakte zaak is het niet, al lijkt een kleine meerderheid liever voor het Westen te kiezen.
Lees ook: Gezakt voor het NAVO-eindexamen
Als je de peilingen kunt vertrouwen, dan is er al jaren geen meerderheid onder de Oekraïners voor toetreding tot de NAVO. Een recente peiling concludeert dat slechts 41 procent voor NAVO-lidmaatschap is, 37 procent blijft liever neutraal. En van de aanhangers van president Zelensky is slechts eenderde voor toetreding tot de NAVO. Diens verzoek inwilligen, zou dus niet alleen strategisch onjuist zijn, maar ook niet erg democratisch.