De Duitse komiek Jan Böhmermann zou volgens de Ottomaanse heersers een misdaad tegen de menselijkheid hebben gepleegd. Dit is een curieuze bewering van een regime dat zijn eigen bevolking, namelijk de Koerden, bombardeert. De topambtenaren van het Kanzleramt proberen een uitweg te vinden in deze satire-affaire.
Deze kwestie roept herinneringen op aan 1987, toen Rudi Carrell grappen maakte over de Iraanse leider ayatollah Khomeini. In Teheran vielen aanhangers van Khomeini de Duitse ambassade aan, maar niemand haalde het in zijn hoofd om Carrell te vervolgen.
Lastig
Nu, in 2016, wordt in Berlijn onderzocht of Böhmermann moet worden vervolgd – een omgekeerde evolutie. Het onderzoek wordt gebaseerd op artikel 103 van het Duitse Wetboek van Strafrecht: ‘Beleidigung von Organen und Vertretern ausländischer Staaten,’ Het beledigen van een buitenlands staatshoofd is strafbaar mits aan een aantal voorwaarden is voldaan: Duitsland moet diplomatieke betrekkingen hebben met het land van het beledigde staatshoofd, en de beledigde staat moet aangifte doen. Ten slotte moet de federale staat instemmen met de vervolging, aldus artikel 104 van het Strafgesetzbuch.
Turkije trekt zich niets aan van berispend EU-rapport
Lees verder >
Turkije heeft aangifte gedaan tegen de komiek, en Duitsland en Turkije onderhouden diplomatieke betrekkingen. Volgens deze wet moeten de federale autoriteiten die rechtstreeks onder de bondskanselier vallen, nu besluiten of de komiek wegens het beledigen van president Recep Tayyip Erdogan moet worden vervolgd. Dat wordt heel lastig voor Duitsland.
Vluchtelingendeal
Bondskanselier Angela Merkel heeft zichzelf in de nesten gewerkt. Als zij besluit om de komiek te vervolgen, zal dat door de meeste Duitsers en andere Europeanen worden veroordeeld. En omgekeerd, als Merkel besluit om de komiek niet te vervolgen, zal dat leiden tot ernstige verstoring van de vluchtelingendeal met Turkije.
Er is een derde weg, een weg die we in Nederland heel goed kennen. Ik zou Angela Merkel adviseren om een commissie in het leven te roepen ter beantwoording van de vraag of de komiek volgens de Duitse rechtsorde moet worden vervolgd. Die commissie moet een jaar de tijd krijgen en moet bestaan uit drie hoogleraren: een in de rechtsfilosofie, een in het strafrecht en een in de internationale betrekkingen. We noemen het zoiets als: Die Staatliche Kommission für Beleidigung des Präsidenten Erdogan, kortheidshalve commissie-Erdogan. Erdogan vindt het vast leuk dat een commissie naar hem wordt vernoemd.
Kansloos
De commissie-Erdogan moet allereerst de vraag beantwoorden of er een reële kans bestaat op veroordeling van de komiek – het is niet efficiënt om een proces te beginnen dat bij voorbaat kansloos is. Zelfs Erdogan zal dit principe begrijpen, hoop ik.
De strafrechtjurist zal een reeks uitspraken van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) citeren waaruit blijkt dat kunstexceptie de strafbaarheid van een handeling wegneemt. Er bestaat immers ruime vrijheid voor columnisten en kunstenaars. Het gedicht van Böhmermann is in dat kader voorgedragen. De beledigingen binnen dat gedicht hebben een serieuze functie: het gedicht maakt deel uit van het publieke debat over de situatie in Turkije. Gelukkig weet Erdogan dat ook zijn land participeert in het EHRM.
Noodzaak
De rechtsfilosoof zal een lange, gedetailleerde, bijna rechtshistorische uiteenzetting schrijven over tolerantie in relatie tot vrijheid van meningsuiting en de noodzaak van kritiek op de heersende macht. Hij zal ongetwijfeld memoreren aan de duistere perioden uit de Duitse geschiedenis, te weten het Derde Rijk en DDR.
Hoogmoedige Erdogan waant zich ook sultan van Europa
Lees verder >
Ook zal hij met een beroep op de Duitse jurist en filosoof Gustav Radbruch (1878-1949) uitleggen waarom toepassing van deze wetsbepalingen op deze komiek zal leiden tot onrecht: naast de legaliteit geldt in Duitsland ook de toets van gerechtigheid. Wanneer de toepassing van een bepaling in concreto botst met doelmatigheid en rechtvaardigheid, wordt de wet niet toegepast. Anders zou de tegenspraak tussen gerechtigheid en de wetstoepassing onverdraaglijk groot zijn.
Immuniteit
Dat is de conclusie van de Duitse rechtsfilosoof. Het is ook absoluut ondoelmatig, aangezien een vervolging zal leiden tot nog meer belediging van de Turkse president. Terwijl de vervolging juist beoogt om verdere belediging van Erdogan te voorkomen.
Het derde commissielid, de hoogleraar internationale betrekkingen, zal aan de hand van diverse voorbeelden uitvoerig ingaan op de internationale betrekkingen en de bespotting van de zittende staatshoofden. Er bestaat binnen de internationale betrekkingen geen regel van immuniteit voor staatshoofden in relatie tot satire of maatschappelijke protesten.
Interessant beeld
Dit commissielid neemt een Duitse student van Turkse afkomst in dienst om Turkse kranten en tv-programma’s door te pluizen. Zo wordt hem duidelijk hoe Erdogans Turkije omgaat met andere staatshoofden, zoals de presidenten van Israël, de Verenigde Staten, Iran, het autonome Iraakse Koerdistan en Rusland.
Daaruit zal ongetwijfeld een interessant beeld naar voren komen. Zodra staten hun burgers vervolgen wegens het beledigen van een ander staatshoofd, zouden velen in Europa – ook in Turkije – moeten worden vervolgd. Bijvoorbeeld wegens het beledigen van de Amerikaanse president Barack Obama en de Duitse bondskanselier Angela Merkel. De internationale betrekkingen gaan gewoon door ondanks de burgerlijke protesten of satirische programma’s. Dit geldt ook voor Turkije.
De adviescommissie komt tot de conclusie dat de satiricus niet moet worden vervolgd. Bespaar president Erdogan zijn ‘geitenneukerproces’. Dat is pas beledigend.