Veel voorkeurstemmen? Dat blijkt vaak een vloek

Met politici die bij Tweede Kamerverkiezingen veel voorkeurstemmen halen, loopt het opvallend vaak slecht af. Mona Keijzer en Pieter Omtzigt zijn gewaarschuwd, schrijft Roelof Bouwman.

Alle kranten maakten er in 1977 melding van: voor het eerst in onze parlementaire geschiedenis was het een politicus gelukt om bij Tweede Kamerverkiezingen meer dan 100.000 voorkeurstemmen te vergaren. De gelukkige: Willem Aantjes, de nummer 2 op de kandidatenlijst van het CDA.

Naar een verklaring hoefde de parlementaire pers niet lang te zoeken: het CDA was nog een federatieve partij, en aanhangers van de gereformeerde ARP-‘bloedgroep’ stemden kennelijk liever op hun partijgenoot Aantjes dan op de katholieke lijsttrekker Dries van Agt.

Veel plezier zou Aantjes niet beleven van zijn 129.044 voorkeurstemmen. In 1978 kwam aan zijn politieke loopbaan een plotseling einde toen hij – ten onrechte, naar later bleek – werd beschuldigd van een ‘fout’ oorlogsverleden.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1986 werd het record van Aantjes verpletterd door zowel PvdA’er Wim Kok als VVD’er Theo Joekes. Bij Kok (573.092 voorkeurstemmen) was dat geen grote verrassing: hij was door zijn partij al gepresenteerd als opvolger van lijsttrekker Joop den Uyl en stond samen met hem op de verkiezingsaffiches.

Joekes was een heel ander verhaal. Vanwege zijn eigenzinnige opstelling in de RSV-enquêtecommissie had hij ruzie gekregen met Ed Nijpels en was hij door ingrijpen van de VVD-leider op een onverkiesbare veertigste plaats gezet. Joekes’ wraak (284.980 voorkeurstemmen, goed voor vijf zetels) was zoet, maar kon niet voorkomen dat hij bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1989 opnieuw op een onverkiesbare plaats werd gezet. Toen besloot Joekes het toch maar voor gezien te houden en hing hij zijn politieke carrière aan de wilgen.