In een rapport voor de Assemblee van de Raad van Europa hekelt Pieter Omtzigt de manier waarop Vladimir Poetin tot na 2024 aan de macht wil blijven. Illegaal en desastreus, concludeert hij.
De Europese landen hebben in 2020 de gevaren onderschat van de wijzigingen in de Russische Grondwet. Een op president Vladimir Poetin toegesneden vrijstelling stelt hem in staat tot 2036 president te blijven. Hierdoor ontwikkelt het land zich in de richting van een persoonlijke dictatuur, die de oppositie de nek omdraait en die besloot tot een oorlog tegen Oekraïne. Dit schrijft Pieter Omtzigt in een rapport voor de Assemblee van de Raad van Europa.
De Russische Grondwet kende een maximale ambtstermijn van twee keer zes jaar voor de president. Poetin is echter al sinds 1999 aan de macht. Na twee termijnen droeg hij het presidentschap in 2008 over aan zijn medestander premier Dmitri Medvedev. Feitelijk ruilden ze van functie: Poetin werd dat jaar premier, maar feitelijk bleef hij de sterke man van het Kremlin.
In 2012 werd Poetin opnieuw tot president gekozen en in 2018 nog een keer. Zijn zittingstermijn loopt tot 2024. Maar in 2020 kwamen Poetins medestanders met een op Poetin toegesneden amendement op de Grondwet, waarin de beperking van twee ambtstermijnen kwam te vervallen. Indien Poetin volgend jaar wordt herkozen, kan hij nog eens 12 jaar aan de macht blijven. Het Russische Hooggerechtshof kon de grondwetswijziging billijken en een meerderheid van de bevolking sprak zich er per referendum ook voor uit.
Grondwet gemanipuleerd om aan de macht te blijven
Op verzoek van de Assemblee van de Raad van Europa heeft Pieter Omtzigt zich over deze kwestie gebogen. Hij komt tot de conclusie dat Poetin en zijn medestanders de Russische Grondwet hebben gemanipuleerd. Volgens Omtzigt zijn de wijzigingen in de Russische Grondwet niet legitiem en moeten de democratische landen van de Raad van Europa zich hiertegen uitspreken. ‘Een maximum zittingstermijn houdt presidenten onder controle,’ schrijft Omtzigt. ‘Een land dat deze termijnen oprekt, zet een grote stap naar het afschaffen van de democratie en de rechtstaat. De landen van de Raad van Europa beseften te laat wat hiervan de risico’s waren. De landen accepteerden te snel de uitslag van het Russische referendum.’
Omtzigt schrijft verder dat een president die eindeloos aan de macht blijft, zich niet meer bekommert om het welzijn van zijn bevolking, maar alleen nog bezig is vriendjes te benoemen op belangrijke posten in het bestuur, de kiesraad, de rechtspraak, de centrale bank en de strijdkrachten. Hierdoor verdwijnen de ‘checks and balances’, krijgt de president geen tegenspraak meer en zijn ‘grootschalige fouten’ onvermijdelijk.
‘In mijn visie is dit waarneembaar in Rusland,’ concludeert Omtzigt. ‘President Poetin kreeg duidelijk geen betrouwbare informatie meer over de effectiviteit van de strijdkrachten en over de onverzettelijkheid van het Oekraïense volk. Hij besloot tot een invasie.’
Poetin ligt er niet wakker van
Omtzigt schrijft dat hij jammer genoeg niet in staat was Rusland te bezoeken in zijn rol als rapporteur van de Raad van Europa. Hij komt tot zijn bevindingen na literatuurstudie. Of Poetin wakker ligt van Omtzigts kritiek, moet ernstig worden betwijfeld. Hij kan tegenwerpen dat het Nederlandse staatshoofd – koning Willem-Alexander – ook geen maximumtermijn kent en dat VVD-premier Mark Rutte aan een vierde ambtstermijn is begonnen.
‘Maar die vergelijking gaat niet op,’ zegt Omtzigt desgevraagd. ‘Een president kun je niet zomaar afzetten. Dat kan alleen met heel zware juridische middelen. Een premier kun je via een parlementaire motie van wantrouwen elk moment naar huis sturen.’
En de Koning dan? Als je het rapport-Omtzigt letterlijk neemt, moet dan overal in Europa de monarchie worden afgeschaft? ‘Nee,’ zegt Omtzigt. ‘Het gaat erom waar het zwaartepunt van de macht ligt. Dat ligt bij de premier, niet bij de Koning.’
Het rapport van Omtzigt verhoogt de juridische druk op Poetin. Nederland loopt voorop in pogingen om de oorlogsmisdaden in Oekraïne voor het Internationaal Strafhof te brengen, dan wel speciale tribunalen op te richten. Minister Dylan Yesilgöz (VVD) van Justitie leidt dezer dagen samen met haar Britse ambtgenoot een conferentie in Londen om te komen tot strafrechtelijke vervolging van Poetin als hoofdverantwoordelijke voor de oorlog.