De feiten: Wetenschappers denken geslachtscellen over paar jaar in lab te kunnen kweken
Bron: The Guardian, KIJKDe medische wetenschap is nog maar een paar jaar verwijderd van het creëren van levensvatbare menselijke zaad- en eicellen in het lab. Dat zei de Japanse stamcelonderzoeker Katsuhiko Hayashi onlangs tegen The Guardian, op het jaarlijkse congres van de European Society of Human Reproduction and Embryology in Parijs. Deze organisatie doet onderzoek op het gebied van voortplantingsgeneeskunde en embryologie.
De techniek waarnaar Hayashi onderzoek doet, heet in-vitrogametogenese (IVG). Hierbij worden geslachtscellen (gameten) kunstmatig gemaakt uit zogeheten pluripotente stamcellen − cellen die nog in elk celtype kunnen veranderen.
Dat werkt zo. Een wetenschapper neemt huidcellen af, of andere cellen, en ‘herprogrammeert’ die in het lab tot stamcellen. Deze stamcellen kunnen wetenschappers weer veranderen in veel andere typen cellen, waaronder primordiale kiemcellen. Dit zijn de voorlopers van spermacellen en eicellen.
Onder de juiste omstandigheden worden deze voorlopers verder gerijpt tot functionele sperma- of eicellen. Bij muizen is dit al gelukt: de gekweekte geslachtscellen resulteerden in gezonde nakomelingen.
Futuristische scenario’s
Met IVG zouden wetenschappers embryo’s kunnen ontwikkelen voor wetenschappelijke doeleinden. Er zijn bijvoorbeeld nog veel onbeantwoorde vragen over de embryonale ontwikkeling.
Daarnaast biedt de techniek hoop voor mensen met een kinderwens en voor partners van hetzelfde geslacht die een genetisch eigen kindje willen.
Wie zegt wat over deze labtechniek?
Bron: The Guardian, NEMO Kennislink, Brown University, TW- ‘We zien dat Nederlanders heel verschillend kijken naar de mogelijkheden van IVG voor de wetenschap en voortplanting. Het onderzoek naar hoe geslachtscellen ontstaan, vinden mensen vaak mooi. Sommigen zien daarnaast veel mogelijkheden om hieruit embryo’s voor onderzoek te maken. Anderen vinden dit juist een heel negatief scenario,’ zegt Simone Harmsen, onderzoeker aan het Rathenau Instituut, tegen EW. Ze doelt op het ontwikkelen van embryo’s met IVG voor onderzoek.
- ‘We moeten echt bewijzen dat dit soort technologie veilig is. Dit is een grote verantwoordelijkheid,’ aldus stamcelonderzoeker Katsuhiko Hayashi tegen The Guardian.
Eerdere uitspraken over IVG:
- ‘Soms grijpen we te snel naar technologische oplossingen zonder ons af te vragen of we onze wensen niet kunnen aanpassen,’ zei de Vlaamse bio-ethicus Heidi Mertes (Universiteit Gent) tegen NEMO Kennislink.
- ‘De toepassingen van IVG komen nu al van de grond in richtingen die vijf of tien jaar geleden nog als onwerkbaar werden beschouwd,’ zei Eli Adashi, hoogleraar in de medische wetenschappen aan de Amerikaanse Brown University.
- ‘Je kunt bijvoorbeeld onvruchtbare koppels helpen aan een genetisch eigen kind. Maar ook homoseksuele koppels, want dan zou je van iemands huidcel een eicel kunnen maken en van de andere persoon een zaadcel,’ zei Michelle Habets, onderzoeker aan het Rathenau Instituut, tegen technisch weekblad TW.
EW’s visie: IVG biedt veel mogelijkheden, maar gesprek over implicaties is broodnodig
Door: Laurien Onderwater, redacteur VooruitgangsgeloofIn-vitrogametogenese (IVG) is een veelbelovende techniek. Over de hele wereld wordt er onderzoek naar gedaan – ook in Nederland. Maar wanneer de kweektechniek geperfectioneerd is, is nog de vraag. Tot nu toe zitten er veel haken en ogen aan.
Zo is het de Japanse stamcelonderzoeker Katsuhiko Hayashi gelukt om bij muizen functionele zaad- en eicellen te maken uit staartcellen, maar dat kostte wel veel moeite. Er waren ontelbaar veel mislukte geslachtscellen gekweekt voordat er een paar functionele tussen zaten.
Het is wetenschappers nog niet gelukt om bij mensen verder te komen dan het kweken van primordiale kiemcellen, de voorlopers van zaad- en eicellen.
Zijn ze straks wel in staat om levensvatbare menselijke geslachtscellen te kweken, dan zijn er nog veel andere hordes te nemen. De vertaalslag van mens naar muis is erg groot: er zijn alleen al honderden verschillen in voortplanting. De menselijke cyclus duurt bijvoorbeeld 28 dagen, die van de muis slechts 4 dagen.
Toch denken sommige onderzoekers dat het kweken van gezonde menselijke geslachtscellen binnen vijf tot tien jaar mogelijk is. In dat geval kunnen er veel nieuwe mogelijkheden ontstaan voor de wetenschap en voor vruchtbaarheidsklinieken.
Baby’s uit het lab?
Eerst de wetenschap. Door embryo’s in het lab te maken, kunnen wetenschappers uit de ontwikkelingsbiologie en de voortplantingsgeneeskunde een legio aan mechanismen bestuderen. Denk aan onderzoek naar de embryonale ontwikkeling, miskramen, nieuwe voortplantingstechnieken en genetische ziektes.
Met IVG zouden wetenschappers bovendien ongelimiteerde aantallen embryo’s kunnen maken, zegt Simone Harmsen (33), werkzaam aan het Rathenau Instituut dat onderzoek doet naar de impact van wetenschap, technologie en innovatie op het leven.
‘Het aantal eicellen is immers niet langer de beperkende factor. En wellicht kun je de embryo’s zelfs de specifieke genetische eigenschappen geven die je wilt onderzoeken.’
Dat is voorlopig theorie, want in Nederland is het verboden om embryo’s tot stand te brengen alleen voor onderzoek. Wel zouden wetenschappers stamcellen zo kunnen aanpassen, dat de ei- of zaadcellen die eruit ontstaan een embryo vormen dat niet kan uitgroeien tot een mens. Ze schakelen dan bijvoorbeeld bepaalde genen uit, waardoor het embryo niet in staat is om vitale organen te vormen.
Naast onderzoek verrichten, zouden uiteindelijk ook embryo’s in het lab kunnen worden gemaakt die wél tot een mens uitgroeien. Dat zou goed nieuws zijn voor wensouders. Het wordt misschien ooit zelfs mogelijk voor stellen van hetzelfde geslacht om een genetisch eigen kind te krijgen.
Zorgen over misbruik
Wetenschappers zijn verdeeld over de klinische toepassingen van IVG. Het is inderdaad de vraag of het wenselijk is om deze techniek in te zetten voor menselijke voortplanting. Het gebruik van in het lab gekweekte geslachtscellen is niet zonder risico’s. En hoe weten we zeker dat IVG honderd procent veilig is voor het kind?
Harmsen: ‘Tijdens gesprekken met Nederlanders over deze technologie zien we dan ook dat het gebruik van IVG voor voortplanting veel losmaakt. Dat vruchtbaarheidsproblemen kunnen worden opgelost, vinden ze mooi, maar er zijn ook zorgen over misbruik. En bij veel mensen leeft ook het gevoel: “Wat komt er allemaal nog op ons af?”’
Daarnaast zijn er vragen als: wie mag deze technologie gebruiken? En wie gaat deze betalen? Moeten er leeftijdsgrenzen aan het gebruik ervan zitten, en wie bepaalt die?
Ontwikkelingen zijn onvoorspelbaar
Hoewel het nog even kan duren voordat IVG in levensvatbare menselijke geslachtscellen resulteert, roept de techniek nu al veel vragen op, vooral rondom voortplanting.
Het is daarom goed dat wetenschappers, burgers, ethici en juristen met elkaar in gesprek gaan over de implicaties ervan. In Nederland gebeurt dat momenteel in HipGametes: een samenwerkingsverband van diverse onderzoeksinstituten, waarbij ook burgers wordt gevraagd om mee te praten.
Want ook al klinkt het nog als sciencefiction, de snelheid waarmee ontwikkelingen in de medische wetenschap zich opvolgen, is onvoorspelbaar. Het kan zomaar gebeuren dat een wetenschapper, waar ook ter wereld, erin slaagt om gezonde menselijke geslachtscellen in het lab te kweken. En dan is het te laat om het gesprek nog te voeren.
Verdere verdieping: De Embryowet
Sinds 2002 staat in de Nederlandse Embryowet dat het verboden is om embryo’s in het lab te maken speciaal voor onderzoek. Onderzoekers mogen alleen werken met zogeheten restembryo’s, bevruchte eicellen die zijn overgebleven na een ivf-behandeling.
Maar deze restembryo’s zijn de eerste ontwikkelingsstadia van nul tot drie dagen al voorbij. Dat maakt ze ongeschikt voor onderzoek naar de vroegste ontwikkeling van een embryo. Onderzoek naar deze eerste dagen doen, levert onder meer kennis op over de mechanismen van aangeboren aandoeningen.
Embryowet biedt geen antwoord
Met in-vitrogametogenese (IVG) kunnen straks menselijke zaad- en eicellen in het lab worden gekweekt. Uit die geslachtscellen kunnen wetenschappers vervolgens embryo’s maken waarnaar ze onderzoek kunnen verrichten. Vallen die ook onder de Embryowet?
In de wet wordt een embryo gedefinieerd als: ‘cel of samenhangend geheel van cellen met het vermogen uit te groeien tot een mens’. Maar met IVG zouden wetenschappers embryo’s kunnen maken die zodanig zijn aangepast dat ze niet kunnen uitgroeien tot een mens. Die zijn volgens de definitie van de wet dus geen embryo.