Zelfs de meest bizarre waan is geworteld in de realiteit

Het levensverhaal van Lucas Kier is even treurig als opmerkelijk. De negentiende-eeuwse Amersfoortse tabaksteler stak zich diep in de schulden om zijn bedrijfje overeind te houden. Toen duidelijk werd dat de toekomstige erfenis van zijn tante aan zijn neus voorbij zou gaan, toog hij naar haar huis en schoot haar door het hoofd. Pogingen de misdaad te verhullen deed hij niet en al bij het eerste verhoor bekende hij schuld.

Wat de zaak curieus maakte, was dat Kier op het moment van de moord al een jaar dood was. Althans, dat dacht hij zelf. Hij was in de stellige overtuiging dat hij zijn organen had uitgespuugd en dat van zijn lichaam niets resteerde dan een metalen omhulsel. Sinds die gedachte had postgevat, meende hij te dwalen door een schijnwereld waarin eten en drinken zinloos was – dood was hij toch al. Hij was ernstig suïcidaal maar had, zo bleek in het strafonderzoek na de moord, in een opwelling niet zichzelf maar zijn tante van het leven beroofd.

Kier geldt als het oudste, goed gedocumenteerde geval van wat later het syndroom van Cotard is gaan heten. Wie lijdt aan deze zeldzame aandoening, die meestal voorkomt in combinatie met ­depressie, denkt rond te lopen als een ­levende dode. Een cotardpatiënt ervaart amper nog gewaarwordingen of pijnsensaties, laat staan emoties. Hij verkeert in een onsterfelijkheidswaan: doodgaan is onmogelijk want het sterven is al achter de rug. Niet: ‘Ik denk, dus ik ben’, maar: ‘Ik ben dood, ook al denk ik nog’.

Voor de buitenstaander zijn het absurde gedachten, waarover niettemin veel boeiends te melden valt. Het syndroom van Cotard en de zaak-Kier worden schitterend beschreven in De man die zijn hoofd verloor, het nieuwste boek van Douwe Draaisma dat begin november verschijnt. De Groningse hoogleraar psychologie beroerde al veel lezers met boeken over het geheugen, zoals Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt. Ditmaal verdiepte hij zich in wanen en illusies, waaronder ook bekendere fenomenen als fantoompijn en hallucinaties.

Jaren na de operatie nog zijwaarts door een deuropening