Damen Shipyards Group ligt in de clinch met justitie, haalt 270 miljoen euro staatssteun op en moet snel softwareproblemen overwinnen. Over een bedrijf dat van groot militair-strategisch belang is.
Donald Trump is enkel nog een vastgoedmagnaat uit New York, als hij zich – we schrijven mei 1990 –in het Friese dorp Makkum meldt om daar de fameuze bouwer van superjachten Amels te kopen. Trump heeft bij de werf kort ervoor de Trump Princess II besteld – 126 meter lang, vol luxe, voor het lieve sommetje van omgerekend 200 miljoen euro.
‘Makkum blij met Trump,’ kopt Fries Journaal (Kroniek van het goede leven in Friesland) in die dagen. Trump laat weten van Amels ‘de mooiste jachtenbouwer van de hele wereld’ te willen maken. Omdat er wat twijfels ontstaan of hij zijn superjacht wel kan betalen, heeft Trump een vlucht naar voren genomen en besloten dan maar de hele werf te kopen. Is-ie van dat gezeur af.
Heel lang duurt de blijdschap niet. Trump verkoopt Amels twee maanden later alweer door aan een andere Amerikaanse zakenman. Trump blijkt inderdaad financiële problemen te hebben door zakelijke tegenvallers en claims van zijn vrouw Ivana die heeft ontdekt dat hij een minnares heeft en van hem wil scheiden.
Rasondernemer Kommer Damen komt in beeld
De nieuwe eigenaar van Amels houdt het ook niet lang vol. In 1991 doet hij de jachtenbouwer over aan Kommer Damen. Deze rasondernemer uit de Alblasserwaard heeft dan al internationaal naam gemaakt met The Damen Standard.
Hij maakt onder meer sleepboten voor de in zijn streek volop aanwezige baggerindustrie. Zijn succes komt voort uit standaardisatie van het productieproces. Veel basiswerk laat Damen goedkoop doen op buitenlandse werven en hij bouwt op voorraad, zodat hij klanten snel kan leveren. De afwerking van de boten gebeurt in Nederland. Superjachten zijn nieuw terrein voor Scheepswerf Damen, maar ook in dit segment past het bedrijf The Damen Standard toe.
Damen koopt ook De Schelde
Een kleine tien jaar later, in 2000, krijgt Kommer Damen de kans om Koninklijke Schelde Groep (KSG) in Vlissingen over te nemen. De marinewerf, een staatsbedrijf, verkeert al jaren in financiële problemen, maar wordt vanwege militair-strategische belangen overeind gehouden. Damen betaalt het symbolische bedrag van 1 gulden.
KSG heet tegenwoordig Damen Naval. En Amels, dat uit Makkum zou vertrekken, heet Damen Yachting. Hun werven liggen naast elkaar in Vlissingen. Kommer Damen is, na zijn terugtreden als CEO in 2008, president-commissaris geworden van Damen Shipyards Group. Zijn oudste zoon Arnout is sinds 2020 CEO. Jongste dochter Roos geeft leiding aan Damen Yachting.
Over wie de baas is, is Kommer duidelijk als EW hem eind 2019 spreekt voor een familieportret. ‘Gewoon commissaris worden, vond ik te afstandelijk. Ik wilde er zeker van zijn dat het beleid blijft zoals ik vind dat het moet zijn.’ Hij is wat milder geworden, vertelt hij. ‘Ik kan in de brand vliegen. Het is de onmacht om me uit te drukken. Gelukkig is dat minder geworden.’
Omzet van ruim 3 miljard euro
De groep bouwt dan van alles: van bagger- en binnenvaartschepen tot luxejachten, cruiseschepen, oorlogsfregatten en onderzeeërs. In 2023 (het meest recente jaar waarover cijfers zijn gepubliceerd) bedraagt de omzet ruim 3 miljard euro en de winst 43 miljoen, en heeft het bedrijf wereldwijd 9.400 werknemers. Met die omzet staat Damen op de dertiende plek in EW’s laatste Top 200 van grootste familiebedrijven.
Ogenschijnlijk is er niet veel aan de hand. Ook het orderboek is goed gevuld. Maar Damen Shipyards Group kampt al jaren met problemen. Die ontstaan in 2022, als er economische sancties worden ingevoerd tegen Rusland, na de inval in Oekraïne.
Het bedrijf kan daardoor een aantal door Russische klanten bestelde schepen niet afleveren. Damen wil eerst nog een rechtszaak beginnen tegen de Nederlandse Staat, maar ziet daarvan af. Het moet met banken in de slag om nieuwe afspraken te maken over bestaande leningen. Zo moet Damen onroerend goed gaan verkopen.
Damen loopt miljardenorder onderzeeërs mis
Een tweede klap volgt in de zomer van 2024, als het kabinet-Rutte IV besluit om een order (van 4 tot 6 miljard euro) voor de bouw van vier nieuwe onderzeeboten aan het Franse Naval te gunnen, en niet aan een consortium onder leiding van Damen.
In april van dit jaar krijgt het bedrijf de volgende klap, als het Openbaar Ministerie bekendmaakt dat het zowel Damen-bedrijven als drie (ex-)bestuurders gaat vervolgen. De bedrijven worden verdacht van omkoping, valsheid in geschrifte en witwassen. Kommer, zoon Arnout en René Berkvens (die jaren CEO was na Kommer) worden vervolgd voor ‘het feitelijk leiding geven aan deze strafbare gedragingen’.
Het OM dagvaart het bedrijf ook voor het overtreden van de Sanctiewet. Damen zou ondanks de sanctiemaatregelen tegen Rusland onder meer ‘goederen en technologie hebben uitgevoerd die kunnen bijdragen tot de militaire en technologische versterking van Rusland’.
Softwareproblemen zorgen voor vertragingen
Kortgeleden komt de vierde klap, als blijkt dat Damen grote vertragingen oploopt bij de bouw van zes fregatten voor de Duitse marine. Die worden veroorzaakt door softwareproblemen. Omdat het bedrijf allerlei deadlines niet haalt, weigert de Duitse overheid over de brug te komen met tussentijdse betalingen.
De Wet van Murphy treedt in werking. De problemen met het Duitse miljardenproject leiden ertoe dat de onderhandelingen met de banken onder druk komen te staan. Net als die met andere overheden die overwegen bij Damen fregatten te bestellen. De vervolging door het OM helpt daarbij evenmin.
Damen heeft in april nog wel een groot deel van zijn vastgoed (in Vlissingen en in Gorinchem, waar het hoofdkantoor staat) weten te verkopen aan Reggeborgh, de investeringsmaatschappij van de Twentse familie Wessels. Voor hoeveel precies is niet bekendgemaakt, maar het moet om honderden miljoenen euro’s gaan.
Acute geldnood leidt tot staatssteun
Het blijkt onvoldoende om acute geldnood te voorkomen, als de Duitse betalingen uitblijven. Begin juli moet het ministerie van Economische Zaken bijspringen met een overbruggingskrediet van 270 miljoen euro. De Tweede Kamer gaat in een spoedzitting, even terug van het net begonnen reces, zonder slag of stoot akkoord.
Damen Naval moet – zeker in deze tijden van oplopende geopolitieke spanningen – blijven bestaan, is de opvatting. Bovendien heeft de Nederlandse marine voor 5 miljard euro vier fregatten besteld. Aan die klus begint Damen, zodra aan de Duitsers is geleverd. Met de groeiende defensiebudgetten in Europa, gloren er voor Damen sowieso prachtige tijden.
Maar de vraag is: slaagt het bedrijf erin om de softwareproblemen snel te verhelpen? En: is 270 miljoen euro wel genoeg?
Vervolging is een donkere wolk boven Damen
De vervolging door het OM blijft voorlopig als een donkere wolk boven het bedrijf hangen. Na de bekendmaking door justitie reageert Damen in een persbericht fel:
‘Damen zou liever haar aandacht alleen richten op de versterking van de Nederlandse maritieme sector en het bijdragen aan het tegengaan van de defensiebedreigingen die de huidige geopolitieke situatie met zich meebrengen. Helaas is het nodig dat een deel van de aandacht zal gaan naar het bestrijden van de vermoedens van het OM. Gegeven die realiteit, zal Damen zich vol verweren.’
Alsof Kommer Damen weer eens in brand is gevlogen en het persbericht zelf heeft geschreven.
De eerste stap zet het bedrijf begin juli. Dan dient het bij het OM een verzoek in om af te zien van vervolging in de zaak die draait om het (vermeend) overtreden van de sanctiemaatregelen.
In eerdergenoemd persbericht schrijft het bedrijf al: ‘Damen kan melden dat altijd is gehandeld in overeenstemming met de geldende sanctiepakketten en dat volledige transparantie is betracht over haar activiteiten. Damen is dan ook verbaasd dat één zaak uit juni 2022 nu aan de rechtbank wordt voorgelegd. Het betreft hier een zaak rond de levering van een zeer beperkte hoeveelheid civiele kranen aan Rusland. Deze levering heeft plaatsgevonden binnen de toen geldende sanctiewetgeving.’
Juridische strijd duurt nog vele jaren
Een woordvoerder van Damen zegt in Het Financieele Dagblad van 18 juli dat inmiddels ‘twee gerespecteerde deskundigen ons sterken in de conclusie dat de onderneming niets verkeerd heeft gedaan’. Vandaar het verzoek om te seponeren.
Wanneer er een antwoord komt op dat verzoek is onduidelijk. Hoe dan ook zal de juridische strijd nog vele jaren duren. In die periode zal er, stelt het ministerie van Defensie, niet worden getornd aan lopende contracten en blijven toekomstige contracten mogelijk.
Bij een veroordeling zal Damen voor een periode niet mogen deelnemen aan Europese aanbestedingsprocedures. Met grote gevolgen voor de Koninklijke Marine, waarvan het bedrijf hofleverancier is.