In Duitsland werd 25 jaar geleden de Perzische dichter Freydoun Farrokhzad vermoord. Door het Iraanse regime, dat hem als een gevaar zag. Afshin Ellian over zijn leven, dood en werk.
Bonn 7 augustus 1992. De geheime agenten van het Iraanse bewind dringen het huis binnen van de 53-jarige Freydoun Farrokhzad. Een dag later werd hij dood gevonden in zijn keuken. Hij was met een mes om het leven gebracht. Hij werd vermoord in opdracht van het Iraanse regime. Omdat hij ‘schuldig’ werd bevonden aan afvalligheid, homoseksualiteit en vooral contrarevolutionaire activiteiten. In deze periode werden nog meer Iraanse dissidenten gedood.
Een soort dichtende Paul de Leeuw
Farrokhzad was geen militair. Hij leidde evenmin een organisatie die het regime omver kon werpen. Op die zevende augustus vermoordden de Iraanse jihadisten een dichter, showman, artiest, satiricus en vooral zanger. In de tijd van de sjah van Perzië was hij een tv-persoonlijkheid.
Hij was een soort Iraanse Paul de Leeuw, maar dan een die ook dichtte. Zijn zus Forough Farrokhzad (1935-1967) is een van de belangrijkste vrouwelijke dichters uit de geschiedenis van Perzië. Ook zij werd en wordt gehaat door ayatollahs. Kortom: een beladen achternaam!
Al tijdens de Iraanse islamitische revolutie verliet Farrokhzad zijn vaderland. Maar hij stopte niet met het zingen en het vertellen van grapjes over de ayatollahs. Hij moest worden gedood om de stilte te laten herleven. Dit liedje zegt alles over een oosterling, alle oosterlingen in Iran, Afghanistan, Syrië, Irak:
de droevige oosterling
de zon komt er weer
de zon vliegt als een duif over je nest heen
de bazaar van je ogen is vol van de geuren der lente
de geur van graanbloemen herinnert aan jou.
(…) droevige oosterling
Jij bent
zoals een berg van licht.
Voorkom dat onze zon doodgaat.
Jij bent
zoals een reine dag.
Jij bent
zoals een trotse zee.
Voorkom dat de stilte herleeft.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Poëzie over liefde, eenzaamheid en de natuur
Farrokhazad studeerde een tijdje in Duitsland. Hij werd opgeleid als politicoloog. Maar in zijn ziel stroomde de poëzie. Hij dacht in het Perzisch, maar schreef gedichten in het Duits. Zijn gedichten werden in de Duitse literaire tijdschriften gepubliceerd. Zijn eerste en laatste gedichtenbundel in het Duits werd voorzien van een naschrift door de Duitse dichter Johannes Bobrowski (1917-1965).
Bobrowski was zeer onder indruk van zijn gedichten. Dat gevoel werd gedeeld door andere literaire personen en instanties. Het zijn lyrische gedichten over onder meer liefde, eenzaamheid en natuur. Dit korte gedicht ‘Bekentenis’ gaat over het vaderland.
Mein Vaterland
das Land der Rosen
und der Nachtigallen
Verwelkte Rosen
stumme Nachtigallen.
Hij legt in vijf regels een bekentenis af, waarvan de laatste twee regels vertellen over verwelkte rozen en zwijgende nachtegalen. De bundel uit 1964 is recent opnieuw uitgegeven in Duitsland: Freydoun Farokhzad. Andere Jahreszeit.
Jongeren neuriën zijn liedjes mee
Farrokhzad schreef vanuit Duitsland aan zijn zus over zijn dichterlijke successen aldaar. Hij rondde zijn studie af en wilde daarna terug naar Iran, toen nog onder leiding van de sjah. Forough, zijn zus, schreef hem: ‘O, mijn idioot, blijf in Duitsland.’ De dichters vrezen de samenleving die door en door despotisch is. Maar Farrokhzad koos ervoor om terug naar Iran te gaan. Hij behaalde er, net als in Duitsland, succes. Zijn shows werden door miljoenen mensen bekeken en bewonderd en jongeren neurieden zijn liedjes mee.
Zijn grapjes gaven nooit aanleiding tot dreigementen. Natuurlijk maakte hij geen grapjes over islam of geestelijken. Iran ontwikkelde zich in die tijd langzaam maar zeker, waarbij satirici steeds meer ruimte kregen. Daaraan maakte de islamitische revolutie van 1979 een einde. Natuurlijk wisten weinigen waar de revolutie zou eindigen. In tegenstelling tot de linkse intelligentsia of de religieuze intellectuelen in Iran wist Farrokhzad precies wat het eindstation van de revolutie zou zijn. In een van zijn gedichten uit de jaren zestig van de vorige eeuw schreef hij daarover: ik wil geen heil door verschrikkelijk onheil:
will kein Heil
durch das schreckliche Unheil
will keinen Gesang
aus kopflosen Vogelleibern.
Executie van Charlie Hebdo
Eenmaal in ballingschap koos hij voor verzet. Met zijn liedjes, geintjes en shows keerde hij zich tegen het islamisme. De cassettebandjes daarvan werden in Iran massaal verspreid. Hij werd als een gevaar gezien. De stem moest zwijgen, de nacht moest herleven. Hierin herkennen wij de executie van de redactie van het Franse satirische magazine Charlie Hebdo.
Het Iran van de sjah bleek veiliger dan het democratische Duitsland, waar de jihadistische agenten een dichter letterlijk in stukken sneden. De droevige oosterling zingt verder:
droevige oosterling
Toen de zon jou heeft gezien
jij bent een stad van regen
wikkelde zij zich in jouw wolkjes.
De nacht vergat haar weg en verdween in jouw haren.
De vrijheidzon lachte naar je ogen.