Nieuwe regering rond, Salvini in verzet: ‘Italië verdient beter’

In Italië is het de Democratische Partij en de Vijfsterrenbeweging gelukt om een coalitieakkoord te sluiten. Alleen de achterban van de Vijfsterrenbeweging moest nog zijn steun uitspreken over de regering-Conte II. Dinsdagavond werd na een online-stemming duidelijk dat bijna 80 procent van de leden het nieuwe kabinet steunt. Die uitkomst zet Lega-leider Matteo Salvini, die aasde op nieuwe verkiezingen, buitenspel. Vier vragen en antwoorden.

Hoe kwam Italië in deze situatie terecht?

De Vijfsterrenbeweging (M5S) won in 2018, onder leiding van Luigi Di Maio, de Italiaanse verkiezingen. Samen met Salvini’s partij Lega vormden ze de nieuwe coalitie. De partijloze premier Giuseppe Conte had de taak de regering te leiden. Het werd snel duidelijk dat de gevormde regering niet lang zou standhouden. De partijen werden het niet eens over het migratiebeleid en de begroting. Uiteindelijk sneuvelde de coalitie door een conflict over de aanleg van de hogesnelheidslijn van Turijn naar Lyon. Twee weken geleden stapte premier Conte op nadat Salvini zijn vertrouwen in de regering had opgezegd.

Salvini hoopte op nieuwe verkiezingen na het vallen van de regering. De Vijfsterrenbeweging had andere plannen en zocht de samenwerking met de Democratische Partij (PD). Beide partijen wilden nieuwe verkiezingen voorkomen uit angst die te verliezen van Lega. De protestpartij, die zich uitspreekt tegen de EU, staat al maanden op kop in de peilingen. Ondanks de grote verschillen tussen de Vijfsterrenbeweging en de PD, lukte het ze om een akkoord te bereiken. De coalitie moet nog wel twee vertrouwensstemmingen in de Italiaanse Eerste en Tweede Kamer doorstaan.

Hoe democratisch is de vorming van de nieuwe regering?

Het is niet de eerste keer dat Italië zo snel na verkiezingen alweer een tweede nieuwe regering krijgt. Sinds de Tweede Wereldoorlog heeft het land al 65 kabinetten en 40 premiers gehad en nog maar 16 keer verkiezingen. Partijen van een gevallen regering mogen een nieuwe coalitie vormen voordat nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven. Daardoor kreeg de Vijfsterrenbeweging de kans op een samenwerking met PD, die wordt geleid door Nicola Zingaretti.

Nieuwe regering donderdagochtend beëdigd

Premier Conte heeft zijn regering rond. Het nieuwe kabinet moet donderdagochtend om 10.00 uur worden beëdigd in het presidentieel paleis, zegt een woordvoerder van president Sergio Mattarella. Diverse namen zijn al bekend: de partijloze Luciana Lamorgese gaat Salvini vervangen als minister van Binnenlandse Zaken. Di Maio gaat aan de slag als minister van Buitenlandse Zaken en Roberto Gualtieri van de PD krijgt Financiën in zijn portefeuille.

Toch roept de ontstane situatie veel vragen op. Dat komt door de online-stemming dinsdag van de Vijfsterrenbeweging, die onderdeel is van de directe democratie die de partij voorstaat. De partij legt belangrijke beslissingen voor aan hun leden via het internet.

Critici zetten vraagtekens bij de betrouwbaarheid van de stemming. Het systeem waarmee wordt gestemd, is al een aantal malen gehackt en liep al diverse malen vast.  Het wordt beheerd door een kopstuk van de Vijfsterrenbeweging, Davide Casaleggio, de zoon van medeoprichter Gianroberto Casaleggio. Zijn bedrijf weigert openheid te geven over het stemproces.

Een opvallende samenwerking: wat willen de partijen?

Het akkoord tussen de PD en de Vijfsterrenbeweging is er, maar de samenwerking is allesbehalve voor de hand liggend. De PD is een klassiek sociaal-democratische partij die zich afficheert als pro-EU. De Vijfsterrenbeweging is een protestpartij, die geen traditioneel ideologische koers vaart en zich afzet tegen de oude politieke klasse, waar ook de PD onder valt. Anders dan de PD is de Vijfsterrenbeweging sceptisch over de EU.

Een samenwerking tussen de  PD en de Vijfsterrenbeweging leek dan ook onwaarschijnlijk. Toch zijn er ook raakvlakken, die vooral aan de linkerkant van het politieke spectrum zijn te vinden. Vijfsterren-leider Luigi Di Maio bezweert dat de nieuwe regering geen duidelijke kant kiest. Tegen het Italiaanse persbureau ANSA zei hij: ‘Het zal geen regering van links of rechts zijn, maar een regering die de juiste dingen moet doen.’

Zo zijn beide partijen in hun ontwerp-regeerakkoord overeengekomen dat er een minimumloon moet komen, evenals een ontwikkelingsbank voor het arme Italiaanse Zuiden. Die plannen moeten onder meer worden bekostigd door een hogere belasting voor multinationals, in het bijzonder techreuzen als Facebook en Google, en een btw-verhoging van 22 naar 25,2 procent. Die stond al gepland voor 1 januari 2020 om het gat in de schatkist te vullen.

Misschien wel de opmerkelijkste koerswijziging is het migratiebeleid. Op initiatief van vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken Salvini was dat aanzienlijk verscherpt, vooral voor Afrikaanse bootmigranten die in de Middellandse Zee door schepen van hulporganisaties worden opgepikt. De coalitie van Vijfsterrenbeweging en PD wil de wetgeving naar eigen zeggen meer in lijn brengen met het internationaal recht. Dat zorgt er mogelijk voor dat het aantal (illegale) immigranten naar Italië toeneemt, wat ertoe kan leiden dat zij over Europa moeten worden verdeeld. Wat eerder al voor grote problemen zorgde.

Een andere kwestie die de andere Europese landen nauwlettend in de gaten houden, is de Italiaanse begroting. In oktober wil de Europese Commissie een ontwerpbegroting hebben. De Vijfsterrenbeweging en PD zullen dus haast moeten maken. Ze hebben Brussel alvast gevraagd om flexibiliteit bij het handhaven van de begrotingsregels in de eurozone. De EU heeft grote zorgen over de hoge staatsschuld van Italië. Na Griekenland de hoogste in Europa.

Wat doet Salvini?

Salvini heeft aan het kortste eind getrokken. Zijn hoop op nieuwe verkiezingen is een grote inschattingsfout gebleken. Ondanks zijn verlies legt Salvini zich niet neer bij de uitkomst. Voor 15 september en 19 oktober heeft de Lega-leider protesten met zijn partij aangekondigd, en hij blijft zich veelvuldig roeren op sociale media.

Salvini plaatste de afgelopen dagen diverse berichten met negatieve berichten over het nieuwe kabinet. Daarin wordt duidelijk dat hij de strijd niet opgeeft. Zo plaatste hij dinsdagavond een video waarin hij zegt dat ‘de nieuwe regering niet kan ontsnappen aan nieuwe verkiezingen’. Daaraan voegt hij toe dat zijn partij zich voorbereidt op die nieuwe verkiezingen. ‘Italië verdient beter.’