Linksom of rechtsom, de komende jaren moeten er miljarden naar Defensie. Nagenoeg alle partijen willen zich binden aan de nieuwe NAVO-norm. Maar wat zijn hun precieze plannen?
De NAVO-top lijkt inmiddels alweer een eeuwigheid geleden. Op 26 juni werd een keuze gemaakt die het financiële beleid van de 32 bondgenoten nog lang zal beïnvloeden.
Ook het Nederlandse, want onder leiding van premier Dick Schoof en Ruben Brekelmans tekende Nederland voor een nieuwe NAVO-norm van 5 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Er moet 3,5 procent naar ‘harde’ defensie-uitgaven, zoals wapens, personeel en munitie.
De andere 1,5 procent kan worden besteed aan zaken ‘waar defensie baat bij heeft’. Zoals extra ziekenhuisbedden en een versterking van de vitale infrastructuur.
Dat telt op tot 5 procent van het bbp, wat gelijkstaat aan 54,5 miljard euro. Hoe maak je die enorme belofte waar?
Nederland haalde jarenlang niet eens de 2 procent. Dit jaar waarschijnlijk pas voor het eerst sinds de grote bezuinigingsgolf die begon in de jaren negentig.
En dat maakt het tot een zwaar politiek thema. Kiezers win je niet met torenhoge kostenposten en bezuinigingen. Toch kunnen de partijen er niet omheen. Hieronder volgt een overzicht van de plannen per partij, voor de zes grootste partijen in de peilingen van 16 oktober.
PVV wil lusten van de NAVO, maar niet de lasten
Geert Wilders houdt het vrij kort in zijn verkiezingsprogramma. In het hoofdstuk ‘Buitenlandse zaken en de krijgsmacht’ besteedt de PVV kort aandacht aan defensie.
‘De mannen en vrouwen van Defensie houden ons land veilig. De PVV is dan ook trots op hen én op onze Nederlandse veteranen. Om te garanderen dat onze militairen hun belangrijke werk goed kunnen doen, steunt de PVV de investeringen in ons leger.’
Tussen NAVO-loyaliteit en nationale prioriteit
Hoe de PVV die investeringen steunt, wordt niet duidelijk uit het programma. De partij heeft ‘de ambities om de defensie-uitgaven te laten groeien’. Daarin staat het ‘Nederlandse belang’ voorop. De NAVO is volgens de PVV de ‘hoeksteen van het defensie- en veiligheidsbeleid’. Gevolgd door: ‘Geen buitenlandse militaire missies, maar militaire inzet aan onze eigen grenzen: grensbewaking.’
Steun aan Oekraïne, maar eerst de Nederlanders
Dat verhoudt zich lastig tot ‘de NAVO als hoeksteen’ – Nederland heeft ook bondgenootschappelijke verplichtingen en zal, mocht dat nodig zijn, deelnemen aan internationale missies.
De PVV zegt Oekraïne te blijven steunen, maar vindt ook dat andere landen meer geld aan het land moeten uitgeven, omdat ‘Nederland al meer dan 20 miljard euro heeft betaald’. Het geld zou moeten gaan naar ‘de Nederlanders’.
GroenLinks-PvdA wil ‘Nationaal Coördinator Maatschappelijke Weerbaarheid’
In het verkiezingsprogramma van GroenLinks-PvdA staat een vrij uitgebreide passage over defensie. ‘Nu autoritaire krachten wereldwijd opkomen en er op het Europese continent een oorlog woedt, voelen onze vrijheid en veiligheid niet meer zo vanzelfsprekend.’
GroenLinks-PvdA wil zich committeren aan een hoger Defensiebudget van 3,5 procent van het bbp vanwege de Russische dreiging. Maar de hogere defensie-uitgaven mogen volgens de partij niet leiden tot bezuinigingen op de verzorgingsstaat of het klimaatbeleid.
GroenLinks-PvdA kiest voor Europese samenwerking en integratie van Oekraïne
Dat staat enigszins haaks op de doorrekening van het Centraal Planbureau (CPB), waaruit blijkt dat GroenLinks-PvdA tot 2030 weliswaar fors meer investeert in defensie, maar wel ten koste van de sociale zekerheid.
Daarnaast wil de partij inzetten op Europese defensiesamenwerking en Oekraïens lidmaatschap van de Europese Unie, om dat land te kunnen laten integreren in een ‘veiligheidspact op het gebied van veiligheid en defensie’.
Ook pleit de partij van Frans Timmermans voor de aanstelling van een Nationaal Coördinator Maatschappelijke Weerbaarheid.
D66: ‘koploper’ in hoogwaardige technologie, ‘gendergelijkheid’ als vast onderdeel in vredesmissies en defensie
D66 wil, net als GroenLinks-PvdA, vooral inzetten op Europese samenwerking ‘die het verschil maakt’. Ook pleit de partij voor de oprichting van een Europese krijgsmacht. ‘Vrede, vrijheid en democratie zijn de grootste verworvenheden van onze tijd,’ schrijft D66 in het verkiezingsprogramma.
Op de korte termijn wil de partij dat Nederland een sterke positie behoudt binnen de NAVO, met Europese strategische commandovoering, Europees materieel en Europees personeel.
D66 wil hoge NAVO-norm en technologische koppositie in defensie
Ook wil de partij de NAVO-afspraak naleven van 3,5 procent van het bbp voor defensie en 1,5 procent voor verwante ‘relevante uitgaven’, met een nadruk op investeringen in hybride oorlogsvoering.
Daarnaast wil D66 dat Nederland in 2030 ‘Europees koploper’ is in kunstmatige intelligentie, drones, ruimtevaart en cyberbeveiliging voor defensiedoeleinden.
D66 koppelt defensie aan internationale samenwerking en gendergelijkheid
D66 pleit voor uitbreiding van internationale samenwerking en wil doorgaan met het Zweedse model voor de dienstplicht: een systeem waarin jongeren op hun achttiende verplicht een enquête invullen, om te onderzoeken of ze een carrière bij Defensie ambiëren.
Tot slot vindt D66 dat gendergelijkheid een vast onderdeel moet zijn van vredesmissies, diplomatie en defensie, zowel nationaal als binnen EU- en NAVO-verband.
VVD: Concrete plannen en een ‘kernparaplu’
Bij de VVD zien we een van de meest uitgebreide defensieparagrafen. Aangezien de partij in het (demissionaire) kabinet de minister van Defensie levert – Ruben Brekelmans – is dat niet verrassend.
De defensie-uitgaven moeten volgens de VVD stijgen naar 3,5 procent van het bbp, en dat percentage moet bovendien wettelijk worden vastgelegd. De partij streeft naar 100.000 extra militairen en reservisten en wil, net als enkele andere partijen, een verplichte enquête invoeren voor jongeren om hun inzetbaarheid te peilen.
VVD wil miljarden steken in wapens, kazernes en defensie-industrie
Bij een te lage respons kan de herinvoering van de opkomstplicht worden overwogen. Reservisten moeten flexibeler inzetbaar worden via betere arbeidsvoorwaarden en maatschappelijke waardering.
Meer dan veel andere partijen benoemt de VVD vrij precies waarin ze wil investeren. Het gaat onder meer om F-35-precisieraketten, tankvliegtuigen, onbemande systemen en mariene raketten, maar ook om nieuwe kazernes, digitalisering van commandovoering en versterking van de Nederlandse defensie-industrie, zoals marinebouw, radartechnologie en drones.
VVD steunt Europese kernparaplu, maar wijst Europees leger af
Daarnaast staat de partij positief tegenover een Europese kernparaplu onder Frans-Brits leiderschap. De VVD wijst een Europees leger af, maar wil wel een sterkere Europese pijler binnen de NAVO.
De militaire aanwezigheid in het Caribisch deel van het Koninkrijk moet worden gehandhaafd, en ook buiten NAVO-gebied – bijvoorbeeld in de Zuid-Chinese Zee – dient Nederland militair te kunnen optreden om handelsroutes te beschermen.
VVD financiert defensie door te snijden in zorg en sociale zekerheid
Om dat alles te bekostigen, wil de VVD minder uitgeven aan sociale zekerheid en zorg. Uit de doorrekening van het Centraal Planbureau (CPB) blijkt dat de VVD de extra defensie-uitgaven betaalbaar wil maken door de overheid ‘in eigen vlees te laten snijden’.
Dat betekent onder andere bezuinigen op ontwikkelingshulp, subsidies, ambtenarij, en dus op zorg en sociale zekerheid.
CDA stelt terugkeer van de opkomstplicht voor
Het opvallendste voorstel in het verkiezingsprogramma van het CDA is de zogenoemde ‘vrijheidsbijdrage’: een nieuwe inkomensafhankelijke heffing voor burgers en bedrijven waaruit de extra defensie-uitgaven (deels) moeten worden betaald.
De partij noemt de veiligheid van het land een kerntaak van de overheid en ziet de huidige geopolitiek – de oorlog van Rusland tegen Oekraïne, de toenemende onzekerheid over de Verenigde Staten en de groeiende cyberdreiging – als aanleiding voor een structurele koerswijziging.
CDA wil meer defensiegeld via EU-regels, maar risico op druk op zorg en onderwijs
Naast de vrijheidsbijdrage wil het CDA ruimere EU-begrotingsregels benutten voor defensie-investeringen. De partij wil bovendien ‘ruimte op de begroting maken’, maar noemt geen concrete bezuinigingsposten.
Maar het Centraal Planbureau (CPB) merkt in zijn analyse op dat in de praktijk de CDA-plannen drukken op onderwijs, sociale zekerheid en zorg.
CDA wil herinvoering opkomstplicht en uitbreiding van het dienjaar
Op personeelsgebied stelt het CDA voor om de opkomstplicht te herinvoeren, naar Scandinavisch model: alle jongeren worden opgeroepen, waarna selectie op geschiktheid volgt.
Daarnaast wil de partij het succesvolle ‘dienjaar’ uitbreiden en tienduizenden extra plekken creëren voor ‘opkomstplichtigen’. Jongeren die niet worden geselecteerd, kunnen bijdragen via de maatschappelijke diensttijd, een reservistenstatus of deelname aan ‘buurtcrisisteams’.
CDA benadrukt weerbaarheidstraining en voortzetting defensieprogramma
Ook moeten alle studenten bij de start van hun vervolgopleiding een introductie in weerbaarheid krijgen.
Verder wil het CDA het Nationaal Programma Ruimte voor Defensie voortzetten, dat staatssecretaris Gijs Tuinman (BBB) dit jaar voor een groot deel concreet heeft gemaakt.
JA21: op naar 200.000 militairen
Net als de VVD heeft JA21 een vrij concreet plan voor Defensie. De partij van Joost Eerdmans en Annabel Nanninga ziet de wereld als ‘instabiel en multipolair’, met grootmachten als Rusland en China die het Westen ondermijnen.
De partij wil toewerken naar de door de NAVO afgesproken 5 procent van het bbp in 2035, waarvan 3,5 procent voor Defensie zelf en 1,5 procent voor verwante uitgaven, zoals cyberveiligheid en infrastructuur. Jaarlijks moet niet benut geld worden gestort in het Defensiematerieelbegrotingsfonds, om grote investeringen mogelijk te maken.
JA21 wil grote krijgsmacht en structurele steun voor defensie-industrie
JA21 wil de defensie-industrie structureel versterken door langdurige binnenlandse opdrachten te verankeren en belemmerende regels te schrappen. De partij streeft naar een schaalbare krijgsmacht van 200.000 militairen, burgers en reservisten in 2035.
De arbeidsvoorwaarden moeten fors worden verbeterd, net als de maatschappelijke waardering voor militairen.
Het personeelsplan is – wederom – deels geïnspireerd op het Scandinavische model: van de jongeren die jaarlijks de Defensie-enquête invullen, wordt ongeveer 5 procent daadwerkelijk opgeroepen.
Daarnaast wil de partij meer deeltijdreservisten uit het bedrijfsleven en sterkere veteranenvoorzieningen, waaronder gratis toegang tot culturele activiteiten en structurele steun voor ontmoetingscentra.
JA21 wil fors investeren in marine, landmacht en luchtmacht
Op materieel gebied is JA21 eveneens concreet. De marine moet worden versterkt met moderne fregatten, eenheden voor onderzeebootbestrijding, onbemande systemen (UAV’s), en de maritieme bases in Vlissingen en de Eemshaven dienen te worden uitgebreid.
De landmacht krijgt als het aan JA21 ligt, meer gevechtskracht via tanks, artillerie, luchtverdediging en logistieke middelen. De luchtmacht moet extra F-35’s, helikopters en transportvliegtuigen krijgen, en er zijn investeringen nodig in satellietcapaciteit.
JA21 wil eigen munitieproductie en verwerpt Europees leger
Ook wil JA21 dat de productie van technologisch geavanceerde munitie wordt teruggehaald naar Nederland om de afhankelijkheid van het buitenland te verkleinen.
De partij is tegen een Europees leger of Europese militaire structuren buiten NAVO-verband, en steunt geen militaire inzet zonder aantoonbaar Nederlands belang of mandaat.