Het gebrek aan openheid in de zaak-Masmeijer is vreemd, want onze rechtspraak speelt zich vrijwel uitsluitend af in de openbaarheid, schrijft Philip van Tijn. Bovendien is nu sprake van een stortvloed van gratieverzoeken, want dat krijg je als niemand het Waarom kent.
De verlening van gratie aan de 60-jarige Frank Masmeijer heeft nogal wat beroering verwekt. Dat deden zijn proces en veroordeling destijds ook al, want Masmeijer is – of was – een BN’er, een status die hij dankte aan het presenteren van tv-programma’s in de jaren tachtig en negentig. Dáárom haalde zijn gratie de voorpagina’s, nogal ‘geholpen’ door het feit dat Masmeijer zelf de openbaarheid niet schuwde, een interview gaf aan De Telegraaf, het officiële document van gratieverlening liet afdrukken en breeduit zijn toekomstplannen bekendmaakte.
Philip van Tijn is bestuurder, toezichthouder en adviseur. Hij schrijft wekelijks een blog over de actualiteit.
Gratieverlening is nogal bijzonder: in 2021 werden 657 verzoeken tot gratie ingediend, waarvan 131 werden verleend. Dat is dus ongeveer 1 op 6. Ongeveer dezelfde getallen gelden voor de jaren ervoor. Overigens zaten in 2020 ruim 27.000 mensen in een Nederlandse cel, van wie dus maar
2 op de 100 een gratieverzoek indienden.
De reden is dus dat gratie relatief maar heel zelden wordt verleend, omdat de gedetineerde aan nogal wat voorwaarden moet voldoen. Hij of zij moet al een behoorlijk deel van de straf hebben uitgezeten, maar vooral moet er sprake zijn van bijzondere persoonlijke omstandigheden of omstandigheden waarmee de rechter destijds geen rekening heeft kunnen houden. Daarmee wordt meestal bedoeld een ernstige ziekte die zich na de veroordeling heeft geopenbaard of nare zaken in de naaste omgeving. Maar ook kan voorbeeldig gedrag in de gevangenis (‘Hij is een ander mens geworden’, zoiets) een reden zijn.
Is er sprake van strijdigheid met artikel 1 van de Grondwet?
Over de redenen blijven we langs officiële weg onwetend. Want ook een gegratieerde medeburger heeft recht op privacy, nietwaar? Dat is toch wel de vraag, en zeker in het geval-Masmeijer. Want het proces trok destijds veel aandacht, vanwege zijn bekendheid, en dat leidt haast automatisch tot de vraag of die bekendheid een factor is geweest bij de gratieverlening. In dat geval zou deze in strijd kunnen zijn met artikel 1 van onze Grondwet: ‘Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld.’ Volgens jurisprudentie zijn hierop wel uitzonderingen mogelijk onder de noemer ‘positieve discriminatie’, zoals het voorrang verlenen bij vacatures aan bepaalde bevolkingsgroepen. Maar voor zover ik weet vallen tv-presentatoren of mensen van wie de achternaam met Ma begint hier niet onder.
Er is nog een complicatie. Masmeijer werd berecht in België, waar hij in 2019 in hoger beroep werd veroordeeld tot 9 jaar. Dat is niet mis, maar de rechter verklaarde hem dan ook schuldig aan smokkel van en handel in cocaïne (467 kilo!), deelname aan een criminele organisatie en bedreiging, ook speelde een eerdere veroordeling mee. Dat betekent dat hij, voorarrest meegerekend, nog anderhalf jaar had moeten zitten. In een Nederlandse gevangenis en daarin is hij geen uitzondering. Het is wel een verdere complicatie, want de straffen in België zijn in het algemeen hoger, maar de voorwaarden tot gratie en andere strafvermindering zijn wat soepeler.
Openheid, al was het maar om het staatshoofd te beschermen
Als gezegd, de gratieverlening is niet onopvallend gepasseerd. In het algemeen waren de reacties weinig positief tot uiterst negatief. De Nederlandse Politiebond was verontwaardigd en in België waren politie en justitie ook niet enthousiast. Misschien zou het helpen als het advies en dus de overwegingen en reden(en) voor gratie bekend zouden worden gemaakt, maar dat mag dus niet.
Dat is raar, want voordat de Koning zijn handtekening zet onder het besluit dat Masmeijer dus trots liet zien, heeft het Openbaar Ministerie zijn mening gegeven, vervolgens het Gerechtshof dat hiervoor is aangewezen (het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden) en tot slot de minister voor Rechtsbescherming, Franc Weerwind (D66).
Niettemin luidden de headlines: ‘Koning verleent Masmeijer gratie’. Formeel juist, inhoudelijk niet. Overigens gaan geruchten dat het OM met moeite over de streep is getrokken.
Het gebrek aan openheid is vreemd, want onze rechtspraak speelt zich vrijwel uitsluitend in de openbaarheid af. Bovendien is nu sprake van een stortvloed van gratieverzoeken, want dat krijg je als niemand het Waarom kent.
Maar ook is het jegens de Koning onjuist. En je hoeft geen monarchist te zijn om dit te vinden, want het gaat hier niet om het koningschap maar om het staatshoofd. In de meeste democratische landen met een president als staatshoofd, is de gang van zaken niet of nauwelijks anders. En het staatshoofd, erfelijk of gekozen, behoort van dit soort gewoel gevrijwaard te blijven – behoudens de gevallen waarin hij het zelf heeft veroorzaakt natuurlijk.