Ingezonden opinie: NAVO-lidmaatschap Oekraïne is brug te ver

26 januari 2022Leestijd: 5 minuten
Een Oekraïense soldaat salueert naar de vlag. Foto: Serhii Hudak/Ukrinform via ZUMA Press Wire

Elke poging Oekraïne NAVO-lid te maken, doet een conflict met Rusland escaleren, schrijft Tweede Kamerlid Derk Jan Eppink (JA21) in een ingezonden opinie. ‘Met Oekraïne als NAVO-lid zou het Westen aan de voordeur staan van Moskou. En dat is in de comfortzone van Rusland.’

Derk Jan Eppink (1958) is sinds maart 2021 Tweede Kamerlid voor JA21. Tussen 2019 en 2021 was hij lid van het Europees Parlement. Daarvoor werkte Eppink als journalist voor onder meer NRC Handelsblad en was hij columnist voor EW.

Ingezonden opinieartikelen worden geselecteerd door de redactie, maar vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van EW.

Het is niet verwonderlijk dat de uitbreiding van de NAVO, na het einde van de Sovjet-Unie in 1991, onvermijdelijk op een grens zou stuiten. Die grens is nu bereikt. Oekraïne betekent letterlijk ‘op de rand’; tussen Oost en West. Elke poging Oekraïne NAVO-lid te maken, doet een conflict met Rusland escaleren. Dat gaat sneller dan men denkt. Zeker als er geen gesprekskanalen overblijven.

Voormalig VVD-leider Frits Bolkestein zag dat als eerste. Hij pleitte in 1997 in de Tweede Kamer tegen uitbreiding van de NAVO. Hij riskeerde daarbij een kabinetscrisis. Het ging toen om Polen, de Tsjechische Republiek en Hongarije. Het proces ging echter onverminderd voort. Nu telt de NAVO 30 leden.

Opbod aan wederzijdse bedreigingen tussen Rusland en het Westen

Er is nu een opbod aan wederzijdse bedreigingen. Rusland plaatste 100.000 manschappen aan de grens met Oekraïne. De Verenigde Staten sturen wapens naar Oekraïne; sommige Europese landen ook. Nederland zond twee F-35 gevechtsvliegtuigen naar Bulgarije. Het patrouilleren in de Zwarte Zee is niet zonder risico, zoals het Nederlandse fregat Zr. Ms. Evertsen ondervond. Een Russisch gevechtsvliegtuig scheerde rakelings over het fregat. Intimidatie. Een druk op de verkeerde knop en er is een incident dat werkt als een vonk in een kruitvat.

De twee grote mogendheden realiseerden zich aan welk gevaar ze waren ontsnapt. Er volgden een ‘hotline’ en een serie onderhandelingskanalen over de beperking van atomaire wapens. Er was een platform voor dialoog, en vaak ook pokerspel. Internationale politiek wordt niet bepaald door moraliteit, maar door macht. Grote mogendheden willen altijd een ‘comfortzone’. In 1961 eiste Amerika verwijdering van atoomwapens uit Cuba die de Sovjet-Unie er had geplaatst. De Cubacrisis escaleerde bijna tot een atoomoorlog. Moskou haalde de kernwapens terug, en een half jaar later ontmantelde Amerika zijn atoomwapens in Turkije.

Met Oekraïne in NAVO zou Westen aan de voordeur van Moskou staan

Met Oekraïne als NAVO-lid zou het Westen aan de voordeur staan van Moskou. En dat is in de comfortzone van Rusland. Het huidige debat lijkt een herhaling van 2008, toen de NAVO het lidmaatschap in het vooruitzicht wilde stellen van Oekraïne en Georgië. De kernwaarde en militaire essentie van de NAVO is artikel 5 dat een ‘gewapende aanval op een lid als een aanval op allen beschouwt’.

De Georgische president Michail Saakashvili liep alvast vooruit op het lidmaatschap. De spanningen met Moskou namen toe, maar Saakashvili hoopte op steun van de NAVO, of ten minste van de VS. De Russen reden Georgië binnen en paradeerden met tanks door Gori, de geboorteplaats van Stalin. De NAVO en de VS deden niets. Saakashvili gijzelde artikel 5, maar hij was te vroeg. Europese landen, waaronder Duitsland en Frankrijk, schrokken terug. Het NAVO-aanbod was van de baan.

Poetin

Lees ook dit commentaar van Robbert de Witt: Poetin volgt armoedige strategie en heeft slechts één wapen: angst

Toenmalig secretaris-generaal van de NAVO, Jaap de Hoop Scheffer, erkende in 2018 dat het aanbod van NAVO-lidmaatschap aan Oekraïne en Georgië ‘een fout’ was. ‘Het was niet verwonderlijk dat Poetin daar een rode lijn trok.’ Die conclusie geldt nog steeds.

De situatie is intussen ernstiger geworden, want de verhoudingen tussen de Verenigde Staten en Rusland zijn ronduit slecht. Vladimir Poetin is een binnenlandse politieke vijand geworden in Amerika. Het geschil is persoonlijk. Democraten noemden als oorzaak van het verlies van Hillary Clinton bij de presidentsverkiezingen in 2016 ‘Russische inmenging’. President Trump zou een ‘Russian asset’ zijn. Poetin was de ‘bad guy’.

‘Als Oekraïne nu NAVO-lid zou zijn, zou NAVO ophouden te bestaan’

Intussen is Poetin met een overdreven eisenpakket gekomen waarbij de NAVO bijna tien leden uit de club moet zetten. Een land, ook Oekraïne, mag het lidmaatschap aanvragen, maar dertig landen moeten ermee instemmen. Dat is niet eenvoudig, want Europa is totaal verdeeld. Polen is met de Baltische staten het meest militant. Duitsland het minst. En Frankrijk zoekt een rol voor zichzelf. De Amerikaanse militair historicus Victor Davis Hanson zei onlangs: ‘Als Oekraïne nu NAVO-lid zou zijn, zou de NAVO ophouden te bestaan’.

Cruciaal is ook de positie van Duitsland, dat een complexe en historische band heeft met Rusland. Ondanks twee grote oorlogen, bestaat er tussen beide landen wederzijds respect. En grote economische belangen. Duitsers hebben – en dat klinkt vreemd – meer sympathie voor Rusland dan voor Amerika. Een economisch sanctiepakket is praktisch het enige waartoe de EU kan besluiten. Als die echter te hard uitpakt, kan Moskou direct de gaskraan naar het Westen dichtdraaien. Dan exploderen de energieprijzen en zitten Duitsland en Nederland in de kou.

Nederland gaat uit van internationaal recht, Rusland van pure macht

Nederland gaat uit van internationaal recht, en denkt dat Rusland terug wil naar de negentiende eeuw. Maar Rusland heeft die negentiende eeuw nooit verlaten en gaat uit van pure, zelfs brute macht.

Een wedstrijd in ‘lijden’ kan Rusland makkelijk winnen. Onze burgers zijn veel minder gewend, en zeer begrijpelijk, oorlogsschuw. Na corona is een koudegolf voor Nederlanders geen wenkend perspectief.  Eerder een koude douche.

Er moet dus een onderhandelingskader komen zoals in de Koude Oorlog. Een oplossing zou kunnen zijn dat Oekraïne economisch nauwer samenwerkt met Europese landen, maar geen lid wordt van de NAVO. En dat de VS en Rusland serieus onderhandelen over conflictbeheersing en beperking van middellangeafstandsraketten in Europa.

Dat is een betere weg dan een escalatie te riskeren die onvermijdelijk leidt tot oorlog.