Valentijn en foltering: Irak is een land van anekdotes

Veertig jaar dictatuur, sancties, invasie en burgeroorlog hebben de levens van miljoenen Irakezen getekend. Hun vaak pijnlijke verhalen, maar ook leuke herinneringen, maken Irak tot een land van anekdotes, schrijft Leo Kwarten.

Toen Oday zich in de loop van 2004 meldde als tolk bij een Amerikaanse legerbasis in Noord-Irak, kon hij meteen aan de slag. Iraakse tolken waren er meer dan welkom. Na de verdrijving van Saddam Hussein een jaar eerder stelden de Verenigde Staten alles in het werk om Irak opnieuw op te bouwen en het vertrouwen van de bevolking te winnen. Daarbij waren linguïstische acrobaten als Oday onmisbaar. Maar ook bij de ondervraging van gevangenen. Sommige Irakezen waren namelijk helemaal niet zo blij met de komst van Uncle Sam en pleegden aanslagen tegen alles wat westers was.

‘Ik heb Italianen geslacht’

Aldus werd Oday na aankomst direct naar het cellencomplex gedirigeerd. ‘Er zit daar een kerel en we weten niet wat we met hem aan moeten,’ werd erbij gezegd. Een paar dagen eerder was de man aangetroffen in de woestijn. Zijn djellaba zat onder het bloed, terwijl hij een groot mes achter zijn riem had gestoken. Na zijn arrestatie werd hij met behulp van een Egyptische tolk verhoord. ‘Waar komt al dat bloed vandaan?’ wilden de Amerikanen weten. ‘Ik heb Italianen geslacht,’ zei de man rustig. ‘Italianen?’ vroeg de ondervrager verbluft. ‘Waar komen die vandaan?’ De man antwoordde: ‘Gekocht op de markt.’

Irak is een land van anekdotes

Oday schatert achter het stuur. ‘Die arme man was gewoon een schapenslachter. Het woord voor schapen in Irak is tulyan. Maar de Egyptische tolk dacht dat hij Italianen bedoelde, want dat betekent tulyan in Egypte.’ Als we zijn uitgelachen, vraag ik Oday of hij nog zo’n anekdote heeft. Het duurt nog wel even voor we in de stad Najaf zijn, waar ik een afspraak heb. We staan ook nog in de file: twee banen worden samengevoegd tot een. Ritsen is niet besteed aan de Iraakse automobilist. Iedereen toetert, drukt en piept voor. Intussen verzamelt een jonge moeder onverstoorbaar plastic uit een vuilcontainer langs de weg. Haar dochtertje zit boven op het afval en plukt lachend mee. Ze is besmeurd met smurrie, maar dat lijkt haar niet te deren.

Irak is een land van anekdotes. Veertig jaar dictatuur, sancties, invasie en burgeroorlog hebben de levens van miljoenen Irakezen getekend. Als student, soldaat, huisvrouw of arts stonden ze vaak voor levensbepalende keuzes: collaboreren, rebelleren, vluchten of gewoon overleven. Pijnlijke verhalen vaak, maar ook leuke herinneringen. Zo reed mijn gastheer Ahmed me onlangs, na een diner van Tigris-baars, langs een vervallen en al lang gesloten bioscoop in Bagdad. ‘Ik was geen fan van Saddam,’ zei hij. ‘Maar indertijd kwam ik hier vaak met vriendinnetjes om de laatste westerse films te zien. Stiekem vrijen op de achterste rij. Ten tijde van Saddam deed niemand deed daar moeilijk over. Toen nog niet.’