We hebben de laatste tijd terecht de mond vol van complexiteit. Door de snelheid van de informatievoorziening kunnen we inhoudelijke ontwikkelingen nauwelijks meer bijhouden. Bovendien ontbreekt de tijd om te verifiëren of de informatie juist of betrouwbaar is. Complexiteit is te ontkennen noch te managen, schrijft Ben Swagerman.
De combinatie van snelheid van informatie en wisselende betrouwbaarheid heeft als gevolg dat effectief reageren nagenoeg onmogelijk is. Op zowel politiek niveau als managementniveau is de reactie op complexiteit voornamelijk een onmiddellijke en veelal ongenuanceerde uitlating.
Twijfel is verbannen, en openstaan voor nieuwe wegen wordt gezien als een teken van zwakte. Bovendien zoeken we zelden meer naar een oplossing, maar wijzen we liever zo snel mogelijk de schuldige aan. Dit brengt ons ironisch genoeg niet dichterbij, maar verder weg van een oplossing.
In de bestuurskamer ontstaat risicomijdend gedrag
Wie zoekt naar bewijs voor die stelling, hoeft niet verder te kijken dan het publieke domein. De jarenlange erosie van kennis heeft geleid tot een carrousel van procesmanagers die elke inhoudelijke band met hun werk zijn kwijtgeraakt. De tijd voor reflectie is stilletjes overgegaan in de tijd van roulatie. Deze ontwikkeling heeft ernstige consequenties. In de bestuurskamer ontstaat risicomijdend gedrag, omdat de inhoudelijke discussie verraadt dat onze managers geen verstand meer hebben van de inhoud van hun vak.
Het vooruitbliknummer van EW, vol diepgaande en verrassende verhalen over 2022, ligt nu in de winkel!
Via onze webshop is het nummer te bestellen (gratis verzending)
Helaas leidt wegkijken ons niet tot de oplossing, want inhoudelijke problemen verdwijnen zelden uit zichzelf. Deze wegkijkcultuur en het ontbreken van vakkennis bij managers kunnen slechts leiden tot een droevige realiteit. We stapelen toezicht op toezicht, met als gevolg dat iedereen nog meer indekgedrag gaat vertonen. Dit toezicht maakt ons fantasieloos en onzeker, terwijl er juist nu improvisatievermogen en zelfvertrouwen nodig zijn.
Tijd voor meer reflectie
Dit artikel is in de eerste plaats een pleidooi voor de terugkeer van de tijd van reflectie. Er is immers niets nieuws onder de zon. De samenleving was vroeger niet heel veel complexer. De effecten van complexe problemen kwamen simpelweg minder snel aan de oppervlakte. Het voornaamste verschil is dat door de toegenomen snelheid van informatie de schandpaal meer publiekelijk wordt. Uit angst hier zelf aan genageld te worden, wijzen we daarom het liefst snel naar iemand anders. Dit brengt de oplossing voor onze problemen niet dichterbij.
Toeslagenaffaire wordt als tikkende tijdbom heen en weer geschoven
Een goed voorbeeld hiervan is de kindertoeslagenaffaire. Na het vallen van het kabinet wordt de schuld voor deze blamage als een tikkende tijdbom van ministerie naar ministerie geschoven. Intussen wachten nog steeds veel ouders op tegemoetkoming van de overheid; een tegemoetkoming die naar verwachting nog wel even zal duren. Klaarblijkelijk is het aanwijzen van een schuldige belangrijker dan het helpen van de mensen in nood.
Daarnaast houden wij een pleidooi voor de herwaardering van de professional. De regelzucht en toezichthouderij van de audit-fetisjist moeten ruimte maken voor de vrijheid en kennis van de vakspecialist.
Menselijke maat kan kunstmatige intelligentie niet overnemen
Voorts houden we een pleidooi voor intensivering van kennisdeling en kennistoevoeging. Maak beantwoording van vragen mogelijk via een platform (verbind veel kennisactoren) en durf te experimenteren. Nog steeds groot denken, maar klein doen en vooral: leer van fouten, bevorder een open cultuur waarin de fout als een gratis advies wordt gezien. ‘Success is the struggle from failure to failure without losing enthusiasm’ (Winston Churchill). Maak kleine successen groot en grote vergezichten klein (en begrijpelijk) door de juiste communicatie.
Kunstmatige intelligentie neemt veel over, maar niet de menselijke maat. Karakter boven competentie. Functieomschrijvingen als ‘werk-organiserende factor’ zullen verdwijnen. De nadruk zal komen op rollen, die wisselen over functies en bedrijf heen. Gevoel, zorg en aandacht.
Bij business ethics gaat het om de vraag: hoe te handelen? Aloude principes gelden nog onverkort: stabilitas, niet weglopen van datgene waaraan je je hebt verbonden. Conversatio morum, houding en levensstijl stukje voor stukje verbeteren. Obedientia, aandachtig luisteren en van harte en daadwerkelijk respons geven.
Maar vooral (van de klassieke deugden) de gematigdheid. Alles met zo veel gevoel regelen dat er voor de sterken nog iets te verlangen blijft en de zwakkeren niet worden afgeschrikt.
Het is van belang dat deze thema’s of dilemma’s in de organisatie aan de orde worden gesteld, eerst abstract en dat vervolgens na experimenten met concrete vraagstukken uit de praktijk een model wordt ontwikkeld om doeltreffend oplossingen te bereiken met het streven naar perfectie.
Perfectie zoals bedoeld door Antoine de Saint-Exupéry. (Ja, die zei ooit: als je mensen een schip wil laten bouwen, geef ze dan geen hout en spijkers maar het verlangen naar de zee.) ‘Perfectie is niet als er eigenlijk niets meer bij kan, maar het stadium waarin er niets meer kan worden weggelaten.’