Droogteramp op Madagaskar: niet alles is onze schuld

22 juli 2021Leestijd: 5 minuten
Kinderen bij uitgedroogde rivierbedding in het dorp Fenoaivo, Madagaskar. Foto: AP.

Op Madagaskar voltrekt zich een droogteramp en heerst  ernstige hongersnood. Klimaatverandering wordt aangewezen als de belangrijkste oorzaak, wat automatisch leidt tot schuldgevoelens bij ‘schuldige’ westerlingen. Maar er is wel meer aan de hand wat niet onze schuld is, schrijft Philip van Tijn: corruptie, inefficiëntie en bovenal een enorme bevolkingsgroei.

Het zal niet lang meer duren of Madagaskar haalt de voorpagina’s van onze kranten en de opening van het Journaal. En niet lang daarna kunnen we op rekeningnummer 777 een bijdrage storten onder vermelding van ‘Droogteramp Madagaskar’.

Philip van Tijn

Philip van Tijn is bestuurder, toezichthouder en adviseur. Hij schrijft wekelijks een blog over de actualiteit.

De bedragen die dan nog binnendruppelen op Giro 777 wegens de watersnoodramp in Limburg gaan in één moeite door naar Afrika: in Nederland is toch geld genoeg om de ramp te boven te komen?

Waarom voorspel ik dit? Op 7 juli verscheen er een groot stuk in NRC Handelsblad onder de kop Honger in Madagaskar: modder eten om je maag te vullen. Een hartverscheurend verslag uit en over een land waar meer dan 1 miljoen inwoners rechtstreeks door honger worden bedreigd.

Ereschuld: dit komt door de opwarming van de aarde

Precies twee weken later volgde de Volkskrant met een groot verslag over hetzelfde onderwerp. De kop was een stuk minder alarmerend (‘Klimaatverandering oorzaak van droogte en honger op Madagaskar‘), maar dat zijn we de laatste jaren, sinds de NRC een sensatiekrant is geworden met alleen nog een randje deftigheid, aan gewend geraakt. En je hoeft geen Cassandra te zijn om te kunnen voorspellen dat als deze twee kranten een krachtige poging doen om zoiets ‘op de kaart’ te krijgen, Giro 777 niet ver meer is.

De wakkere verslaggevers spraken met functionarissen van het Wereldvoedselprogramma (WFP) en Artsen zonder Grenzen – the usual suspects als het gaat om een onderwerp als dit. Het begrip ‘armoedespiraal’ valt meestal snel. En ze zijn het eens: voor een relatief laag bedrag, nog geen 70 miljoen euro, kun je de ergst getroffenen in Madagaskar, bijna het armste land ter wereld, helpen.

En het is ook nog een ereschuld, want beide kranten zijn het erover eens, deze natuurramp heeft natuurlijk maar één oorzaak: de opwarming van de aarde. En die vindt haar oorzaak niet in het arme Madagaskar, maar in het rijke Westen, de wereld vol overdaad waar miljardairs nutteloze ruimtereizen organiseren.

Natuurrampen maar ook: corruptie, inefficiëntie, Chinezen

Madagaskar is het op twee na grootste eiland ter wereld, gelegen voor de zuidoostelijke kust van Afrika. Als land is het sinds ruim een halve eeuw onafhankelijk, waarin het steeds afwisselend democratie en dictatuur kende (wat niet bevorderlijk is voor stabiliteit en ontwikkeling). Het is iets groter dan Frankrijk en telt bijna 28 miljoen inwoners. Een straatarme bevolking, ondanks (volgens sommigen: dankzij) ontwikkelingshulp zolang deze bestaat, en ondanks (volgens sommigen: dankzij) de grote aantallen Chinezen die proberen het land tot ontwikkeling te brengen – en zichzelf tot rijkdom.

Aan die armoede kunnen de inwoners niets doen, dat spreekt vanzelf. Corruptie is door de jaren heen een factor en het langetermijndenken is er nauwelijks ontwikkeld. En als je wat dieper graaft, blijkt de natuur de belangrijkste spelbreker. Op gezette tijden zijn er allesverwoestende cyclonen en tropische stormen en er zijn langdurige periodes van droogte met ernstige gevolgen, zoals sprinkhanenplagen waardoor alle oogsten worden opgevreten.

Grote delen van het land
zijn uiterst vruchtbaar

Toch moet er iets fundamenteels mis zijn, want grote delen van het enorme eiland zijn erg vruchtbaar en koffie en rijst zijn belangrijke producten. Andere delen zouden kunnen uitgroeien tot een toeristisch paradijs. Madagaskar is wereldwijd verreweg de grootste producent van vanille, een natuurproduct dat de grondstof is voor vele andere producten. Er is een chronisch mondiaal tekort, waardoor de prijzen torenhoog zijn. Helaas is de handel in vanille op Madagaskar bijna helemaal door de Chinezen overgenomen.

Is het Westen schuldig aan wat er mis is in Madagaskar? Het was een Franse kolonie van 1897 tot 1958, dus een kortere tijdsduur dan de zelfstandigheid sindsdien. Bovendien was het duidelijk een kolonie-op-afstand.

Ah, slavernij. Dat klopt: er is in 2017 zelfs iemand, R. Thiebaut, aan onze Vrije Universiteit in Amsterdam op dat thema gepromoveerd. De voornaamste conclusie – die je ook elders vindt – luidt dat slavernij al vele eeuwen in het land bestond voordat vooral de Nederlanders en de Fransen hun graantje kwamen meepikken, profiterend van het al bestaande ‘netwerk’ van slavenhandelaren.

Westerse schuld? Madagaskar is sinds jaar en dag een relatief vooraanstaand begunstigd land voor westerse, ook Nederlandse, ontwikkelingshulp. Daaruit is moeiteloos de 70 miljoen euro te putten die nu nodig is.

In 22 jaar verdubbelt
de bevolking

Maar hoe komt het dan dat het land zo onder aan de ontwikkelings- en welvaartslijstjes bungelt? Het is de bekende ‘olifant in de kamer’, zoals dat tegenwoordig beeldend heet: de krampachtig verzwegen oorzaak. Madagaskar heeft bijna 28 miljoen inwoners, Nederland 17 miljoen. In 1993 waren het er respectievelijk 12 en 15 miljoen: onze bevolking groeide in die periode met 13 procent (vooral door immigratie), die in Madagaskar met 130 procent (geheel door geboorteoverschot).

Laten we nog wat verder teruggaan, tot 1950. Nederland telde toen 10 miljoen inwoners en Madagaskar 4 miljoen! Het zijn onthullende en onthutsende cijfers. Geen woord daarover in de beide kranten, terwijl de verslaggever van de Volkskrant spreekt met ‘Tamaria, moeder van zeven kinderen, één van de honderdduizenden slachtoffers’ en met ‘Jean-Louis Tovosa, vader van 15 kinderen’. Geen uitzonderingen, want het gemiddelde bedraagt bijna 6 kinderen. In 22 jaar verdubbelt de bevolking: in dit tempo zijn er rond 2065 dus 100 miljoen inwoners.

Een continue bevolkingsexplosie, instabiele regeringen, onontgonnen bodemschatten, inefficiënte landbouw, uitverkoop aan de Chinezen, trage economische groei (lang niet de helft van de bevolkingsgroei). Als over een tijdje Giro 777 wordt opengesteld, mag u wat mij betreft gul geven. Uit medemenselijkheid en solidariteit, want ik bagatelliseer de ellende daar niet. Als u dat maar niet doet vanuit de gedachte dat u iets moet goedmaken of schuld moet afkopen.