Wachten op de val van Rutte III

Het kabinet-Rutte stevent af op zijn val. De premier zelf lijkt dat onder ogen te zien. Hem resten nog twee doodlopende routes of een onaantrekkelijk geitenpaadje, schrijft Eric Vrijsen.

Dinsdagavond zei premier Mark Rutte (VVD) dat zijn ministersploeg hoe dan ook ‘moreel missionair’ blijft in de coronabestrijding. Voor de rest is het kabinet-Rutte dan demissionair. Ook minister van Financiën, tevens CDA-leider, Wopke Hoekstra zinspeelde tijdens zijn wekelijkse gesprek bij RTL4 op een aftreden van het kabinet.

De ministersploeg was dinsdagavond tussen half negen en half twaalf bijeen voor beraad over het verslag van de parlementaire ondervragingscommissie Toeslagenaffaire. In het verslag Ongekend Onrecht staat dat achtereenvolgende kabinetten-Rutte ‘de grondbeginselen van de rechtsstaat hebben geschonden’.

De breker betaalt

Eerder deze week liet premier Mark Rutte via Nieuwsuur doorschemeren dat hijzelf en de VVD geen aftreden overwegen. Dat was een soort waarschuwing aan de coalitiepartners: de breker betaalt.

Dinsdagavond maakten de ministers een  samen-uit-samen-thuis-afspraak. Zou D66 of de altijd principiële ChristenUnie de stekker eruit trekken, dan zouden VVD en CDA in theorie nog de bewindsperiode kunnen doorgaan als interim-kabinet. Maar dat is uitgesloten, hebben de ministers afgesproken. Als ze gaan, dan gaan ze met z’n allen.

Dat betekent natuurlijk niet dat geen van de coalitiepartners zou kunnen of durven breken. Volgens een bron vroeg premier Rutte in de ministerraad van vorige week minister Hoekstra nadrukkelijk om een garantie van CDA-steun. Hoekstra kon zo’n waarborg niet geven. Ook in het coalitieoverleg van maandag kwam die garantie er niet.

Frisse bestuurscultuur

Op D66 kan Rutte evenmin rekenen. D66 vormt de linkerflank van deze coalitie en kijkt vooral naar wat er op links gebeurt. D66 hecht aan staatsrechtelijke procedures. De nieuwe lijsttrekker, minister Sigrid Kaag, werpt zich op als een alternatieve premier met een frisse, progressieve bestuurscultuur. D66 kan Ongekend Onrecht niet zomaar wegmoffelen.

De ChristenUnie houdt de kaarten nog tegen de borst om – los van politieke spelletjes – een zuivere afweging te maken. Maar dat is voor Rutte juist verontrustend. Met politieke foefjes kan de tent misschien overeind blijven, maar als de ChristenUnie het principieel wil zien, is er geen houden meer aan.

Route 1: confrontatie met de Kamer

Vrijdag moet het kabinet hierover beslissen. In feite is er dan een keuze uit drie routes: twee doodlopende wegen en een geitenpaadje. De eerste route is die van een voorbereiding op het Kamerdebat van de daarop volgende week. Het kabinet zal een gedegen reactie geven op Ongekend Onrecht, maar zal de constatering dat de ‘grondbeginselen van de rechtsstaat zijn geschonden’ niet kunnen weerleggen. Probeert het kabinet dat toch, dan leidt dat tot een confrontatie met de Tweede Kamer. Jesse Klaver (GroenLinks) zal met een motie van wantrouwen komen en hoogstwaarschijnlijk stemt de Kamer het kabinet dan weg.