ECB-baas Lagarde gegijzeld door zombies

De Europese Centrale Bank (ECB) trapt het gaspedaal nog verder in, officieel om te voorkomen dat de coronacrisis leidt tot deflatie in de eurozone. Maar een langdurig lage rente werkt averechts, schrijft Marijn Jongsma.

De ECB heeft als doelstelling de inflatie dicht bij de 2 procent per jaar te houden. Het idee is dat een economie net als een motor een beetje op temperatuur moet blijven. Slaat een lage inflatie om in deflatie (een daling van het gemiddelde prijspeil), dan stellen consumenten hun uitgaven uit (alles wordt immers steeds goedkoper) en gaan bestaande schulden steeds zwaarder drukken, omdat geld meer waard wordt in plaats van minder.

Extra munitie voor aankopen

In theorie kan een ruim monetair beleid hier iets aan doen. De centrale bank kan de korte rente verlagen tot nul (al gebeurd) en de lange rente naar beneden drijven door op grote schaal (staats)obligaties op te kopen. Woensdag besloot de ECB om het speciale corona-aankoopprogramma, luisterend naar de enthousiasmerende afkorting PEPP (Pandemic Emergency Purchase Programme), te verhogen van 600 miljard euro naar 1.350 miljard. Extra munitie dus.

Door de rente zeer laag te houden gaan bedrijven en consumenten meer lenen en dus investeren, zo is gedachte, waardoor de economie harder groeit en deflatie wordt vermeden.

Lage rente doet zombies overleven

Tot zover de theorie. De praktijk is dat de inflatie ondanks dit beleid, door de ECB ingezet na de schuldencrisis, in de gevarenzone is gebleven. Onderzoekers van het Amerikaanse onderzoeksbureau NBER hebben berekend dat de monetaire behandeling van de Europese patiënt een vervelende bijwerking heeft.

Zwakke bedrijven, die bij een hogere rente in de problemen zouden zijn gekomen, overleven dankzij een kunstmatig lage rente. Economen hebben het in dit kader wel over zombiebedrijven, die overigens ook in de Verenigde Staten voorkomen. De zombies leven van goedkoop geld en blijven concurreren met gezonde bedrijven, die daardoor juist in hun mogelijkheden worden beperkt.

Omdat deze wankele bedrijven niet failliet gaan, ontstaat er in de economie een hardnekkige overcapaciteit, concluderen de NBER-onderzoekers. En die leidt weer tot een druk op de prijzen. Dit proces heeft de neiging zichzelf te versterken, zegt Lex Hoogduin, hoogleraar economie aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Banken die volop hebben uitgeleend aan de zombies trekken de stekker er niet gemakkelijk uit omdat er dan grote verliezen moeten worden genomen. Het uiteindelijke effect is veel matig presterende bedrijven, en dus een lage economische groei en een zeer lage inflatie – precies het tegenovergestelde van wat de ECB nastreeft.

Zombies maken kwetsbaar

Zombies zijn niet alleen slecht voor de structuur en dynamiek van de Europese economie, ze maken deze ook kwetsbaar. Want wat als de rente ooit stijgt? Dan kunnen deze bedrijven niet aan hun verplichtingen voldoen en een keten aan faillissementen in werking zetten waarin de banken worden meegesleept.

Alleen al om die reden zal de ECB niet snel op de rem trappen. In Frankfurt bewaken ze niet alleen de inflatie maar vooral de financiële stabiliteit van de muntunie, zeker sinds de schuldencrisis de euro bijna fataal werd. Daarbij gaat het in de eerste plaats om de lidstaten zelf, waarvan de zwakste broeders, zoals Italië, zich een terugkeer naar ‘normale’ renteniveaus niet kunnen veroorloven omdat ze een lage groei koppelen aan een torenhoge staatsschuld. De grootste zombies zijn niet bedrijven maar complete landen. Ze houden ECB-president Christine Lagarde in gijzeling.