Kunnen onze planbureaus geen plannen maken?

De rijksoverheid financiert drie planbureaus. Maar die maken nooit plannen, ook niet in crisistijd. Roelof Bouwman vraagt zich af: kan dat niet anders?

Lange tijd had het woord ‘plan’ in Nederland een magische klank, zeker in de politiek. Werd iets een plan genoemd, dan was het bijna per definitie modern, groots en effectief – en dus nastrevenswaard.

Het beroemdste naoorlogse plan is zonder twijfel het Deltaplan: een grootschalig waterbouwkundig project, bedoeld om Nederland voorgoed te vrijwaren van watersnoodrampen als in 1953. Met de ingebruikname van een nieuwe waterkering bij Harlingen werd het plan in 2010 voltooid.

Aan een ander beroemd plan is de naam verbonden van de legendarische Europees Commissaris Sicco Mansholt (1908-1995). In zijn Memorandum inzake de hervorming van de landbouw in de Europese Economische Gemeenschap, bekend geworden als het Plan-Mansholt, pleitte hij in 1968 voor schaalvergroting en saneringsmaatregelen in de agrarische sector. Iedereen had het erover.

In het interbellum kreeg plandenken impuls uit Sovjet-Unie

Historici zijn gewend te benadrukken dat de wortels van het ‘plandenken’ liggen in het interbellum, toen het belangrijke impulsen kreeg uit de Sovjet-Unie. Terwijl in de jaren dertig in kapitalistische landen massawerkloosheid en verpaupering om zich heen grepen, voerden de Russische communisten een planeconomie in. Gevolg, zo op het eerste gezicht: volledige werkgelegenheid en economische groei.

Zou zoiets in afgezwakte vorm en zonder totalitaire bijverschijnselen ook voor ons een oplossing kunnen zijn? Er werd volop over gedebatteerd. Het sociaal-democratische Plan van de Arbeid (1935), met veel voorstellen voor het op gang brengen van grote publieke werken, was er een uitvloeisel van.

De twee bedenkers van het Plan van de Arbeid waren Hein Vos en Jan Tinbergen. Vos werd in 1945 minister van Handel en Nijverheid en richtte het Centraal Planbureau (CPB) op. Tinbergen werd daarvan de eerste directeur.