Het zou een blamage zijn: overheid die nepnieuws checkt

29 augustus 2017Leestijd: 3 minuten
bron: EPA

Wilfred Rietdijk, brigadegeneraal bij de landmacht, wil dat Nederland een nieuwe organisatie optuigt die manipulatie en beïnvloeding via nepnieuws – vooral vanuit Rusland – in kaart moet brengen. Zijn oplossing doet denken aan Sovjet-praktijken.

Wie wil begrijpen hoe ondermijnend nepnieuws kan zijn, hoeft alleen maar een blik op de geschiedenis te werpen. Tijdens de Britse overheersing van India werd in het voorjaar van 1857 in een fabriek in Dum Dum een nieuw type Engelse kogel in productie genomen.

De kogels hadden een huls waarin gebeten moest worden, om in de loop te passen en waren bedekt met smeer. Volgens de overlevering was de smeer gemaakt van varkensvet (onrein voor moslims) of koeienvet (heilig voor hindoes). Geruchten over de herkomst van de smeer trokken als een lopend vuurtje door India.

Zowel moslims als hindoes – toch al niet zo blij met hun machthebbers – waren woedend. De affaire vormde de aanleiding voor de grootste opstand van de 19e eeuw tegen een koloniale machthebber, die slechts mislukte doordat de meeste Indiase vorsten het Britse bestuur trouw bleven.


Van agitprop tot zelfcensuur: er is een heel scala van woorden voor politici, bedrijven en journalisten die niet de (hele) waarheid vertellen. Elsevier Weekblad inventariseerde de belangrijkste. Dit is het lexicon van liegen >

Onrust op basis geruchtenmachine

In Nederland is er momenteel een soortgelijke onrust op basis van een geruchtenmachine, zij het op kleinere schaal, zegt Rietdijk in een interview met de Volkskrant . Als voorbeeld noemt hij onder meer de desinformatie rondom MH17. of het valse bericht over de verkrachting van een Russisch meisje door vluchtelingen in Duitsland. Dat laatste leidde tot dagenlange demonstraties en een verharding van het Duitse asielstandpunt.

Met het verspreiden van nepnieuws wil vooral Rusland burgers beïnvloeden, tegen elkaar opzetten en zo de democratie ondermijnen. Rietdijk: ‘Het gaat niet om één beslissende gebeurtenis. Zie het als een salami met dunne schijfjes, die staan voor ondermijning van de NAVO, of de verwijding in Nederland tussen links en rechts. Op termijn veroorzaakt dit je aantasting van democratie, omdat burgers er niet meer in geloven.’

Overheid moet niet nieuws gaan witwassen

Rietdijk heeft gelijk wanneer hij wijst op de gevaren van de verspreiding van nepnieuws door buitenlandse mogendheden. Al is het wel ironisch, omdat deze landen dit ongetwijfeld hebben afgekeken van het Westen – dat zelf door bijvoorbeeld Radio Free Europe / Radio Liberty nog altijd nieuws, informaties en analyses in Oost-Europa, Centraal-Azië en het Midden-Oosten laat uitzenden die door nationale overheden aldaar worden gecensureerd.

Zelf pleit Rietdijk voor een samenwerking tussen overheid en belangrijke media, waarbij de overheid bij nieuws zegt in hoeverre het geverifieerd is en percentages afgeeft. ‘Media kunnen dat dan bij hun berichtgeving plaatsen.’

Het is goed dat Rietdijk de discussie aanzwengelt over de gevaren van nepnieuws, maar het voert te ver dat het brengen van nieuws in de toekomst eventueel zal moeten vallen of staan bij bevestiging vanuit de overheid. Een dergelijke manier van werken doet denken aan de Sovjetpraktijken: praktijken die het Westen juist altijd bestreden heeft, onder meer met Radio Free Europe / Radio Liberty. Rietdijks voorstel zou een blamage zijn voor de journalistieke onafhankelijkheid en de persvrijheid.