Maatschappelijke ontsporingen leiden tot een roep om verregaande bevoogding. Burgers moeten worden opgevoed. Maar hard optreden tegen overtredingen van regels werkt beter dan paternalistisch moralisme, schrijft Gerry van der List.
Wie zijn weinig charismatische verschijning eerder deze maand in het zondagse televisieprogramma Buitenhof zag, zou het misschien niet zeggen, maar Michael J. Sandel heeft de status van een wijsgerige popster. Door middel van zijn op YouTube te volgen colleges bereikt de Amerikaan een groot publiek. Hij gaat graag in discussie met zijn studenten, die hij ondervraagt over hun morele standpunten. Deze educatieve gewoonte heeft hem de bijnaam de ‘Socrates van Harvard’ opgeleverd.
Net als de oude Griek is Sandel geen neutrale vragensteller. Hij duwt zijn gesprekspartners graag een bepaalde kant op. Een linksige kant in zijn geval. De filosoof toont bijvoorbeeld een sterke afkeer van het marktmechanisme. Dit komt ook weer naar voren in Het onbehagen in de democratie. Dit is een actualisering van een in 1996 verschenen boek van zijn hand. Toen trok de auteur van leer tegen het liberalisme, nu tegen het neoliberalisme. Hij gaat duidelijk met zijn tijd mee.
Michael J. Sandel wil burgers deugdzaamheid leren
In zijn kritische beschouwingen over het liberale denken stelt Sandel wel een fundamenteel en boeiend vraagstuk aan de orde. Het gaat om de mate van bemoeienis met de gedragingen en voorkeuren van burgers. Een kwestie die de VVD ook weleens aan het denken heeft gezet, in de tijd dat deze partij nog intellectuelen in haar gelederen, en zelfs aan de top, had.
Het liberalisme in zuivere vorm (dat nooit helemaal in de praktijk wordt gebracht) stelt zich principieel neutraal op tegenover de wensen en doeleinden van burgers. Zij moeten binnen een helder kader van regels zelf maar hun heil zien te vinden. Sandel vindt dit heel riskant. Hij spreekt van een moreel vacuüm. Als alternatief stelt hij een ‘republikeinse politiek’ voor die burgers bij de hand neemt. Ze behoren te worden opgevoed, ze moeten deugdzaamheid leren.
Heropvoeding van burgers gaat altijd gepaard met dwang
Bij belezen types roept deze tweedeling vanzelf herinneringen op aan Two Concepts of Liberty. In dit klassiek geworden essay onderscheidde Isaiah Berlin (1909-1997) negatieve vrijheid, de afwezigheid van dwang, van positieve vrijheid, het ‘meester zijn over zichzelf’, geestelijke autonomie. De in Riga geboren filosoof, die voor de Russische communisten naar Engeland vluchtte, wees meteen op de gevaren van het tweede begrip. Het risico is dat je zelf niet meer mag bepalen hoe je je leven wilt inrichten. Communisten verweten andersdenkenden gretig een ‘vals bewustzijn’. De heropvoedingskampen zijn dan nooit ver weg.
Laden…
Word abonnee en lees direct verder
Al vanaf €15 per maand leest u onbeperkt alle edities en artikelen van EW. Bekijk onze abonnementen.
Bent u al abonnee en hebt u al een account? log dan hier in
Verder lezen?
U bent momenteel niet ingelogd of u hebt geen geldig abonnement.
Wilt u onbeperkt alle artikelen en edities van EW blijven lezen?