De feiten: Rechter doet geen uitspraak over 'excessieve winst' van farmaceut AbbVie
Bron: Rechtbank Amsterdam, FTV, AbbVieDe rechtbank in Amsterdam heeft woensdag bepaald dat de stichting Farma ter Verantwoording (FTV) niet-ontvankelijk is in de zaak die zij aanspande tegen farmaceut AbbVie. De stichting voerde aan dat AbbVie tussen 2004 en 2018 buitensporige winst maakte met het reumamedicijn Humira, maar volgens de rechter heeft FTV zelf niet voldoende belang bij de zaak en mag zij deze niet voeren.
De verwachtingen rond de zaak waren hooggespannen, omdat hij in de media werd gepresenteerd als een soort Urgenda-zaak voor de farmaceutische industrie. Maar door deze uitspraak is van een ‘baanbrekend proces’ geen sprake.
Humira is een ontstekingsremmend medicijn dat wordt gebruikt bij aandoeningen als reuma, de ziekte van Crohn en psoriasis. Het was jarenlang wereldwijd het bestverkochte medicijn.
Hoge Humira-prijs drukte zwaar op zorgbudget
FTV stelde dat de hoge prijs van Humira, jarenlang ruim 12.000 euro per patiënt per jaar, leidde tot een collectieve overschrijding van zorguitgaven, oftewel de zorgkosten die door de samenleving als geheel worden betaald. In totaal zou AbbVie in Nederland 2,1 miljard euro aan het middel hebben verdiend, waarvan 1 miljard euro als ‘excessief’ werd aangemerkt.
De prijs werd jarenlang volledig vergoed via het basispakket van de zorgverzekering. Jaarlijks gebruiken in Nederland circa 18.000 tot 20.000 mensen het medicijn. Sinds het patent in 2018 afliep, is de prijs met bijna 90 procent gedaald door de komst van goedkopere alternatieven, zogenoemde biosimilars.
Wie zegt wat over de zaak tegen AbbVie?
Bron: NRC, The Lancet, Farma ter Verantwoording FTV- ‘Iedere euro te veel aan Humira is een euro minder voor andere patiënten,’ zegt Wilbert Bannenberg, voorzitter van de stichting Farma ter Verantwoording (FTV), voorafgaand aan de rechtszaak.
- ‘We zijn teleurgesteld dat de rechtbank niet inhoudelijk op de feiten van de zaak is ingegaan. Wij overwegen om in beroep te gaan. Ons doel blijft dat de feiten in deze zaak alsnog inhoudelijk door een rechter worden beoordeeld,’ schrijft Bannenberg in een mail namens FTV in reactie op de uitspraak.
- Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen (VIG) over uitspraak in rechtszaak FtV – Abbvie: ‘Maatschappelijke afweging over prijzen hoort niet thuis in de rechtbank’
- ‘FTV’s claims kunnen innovatie remmen en patiënten op lange termijn juist schaden,’ stelt een woordvoerder van AbbVie Nederland in een schriftelijke reactie voorafgaand aan de uitspraak in antwoord op vragen van NRC.
- ‘De vraag of bedrijven mensenrechten schenden door buitensporige medicijnprijzen te vragen, is urgent én onderbelicht,’ stelt Ferry Biederman, auteur van een artikel over AbbVie in medisch-wetenschappelijk tijdschrift The Lancet.
- ‘We kunnen niet eindeloos blijven vergoeden wat technisch mogelijk is. De rek is eruit,’ zegt Rianne van den Ham, farmaco-epidemioloog aan de Universiteit Utrecht in NRC.
EW's visie: farmaceutische industrie moet veel transparanter zijn over prijzen
Door: Bram Hahn, redacteur Kennis & CultuurDe uitspraak van de rechter is helder: een stichting als Farma ter Verantwoording mag deze zaak niet voeren, omdat ze zelf geen direct belang heeft. Dat is juridisch logisch. Je kunt niet zomaar een bedrijf voor de rechter dagen over een prijsbeleid, hoe principieel de bedoeling van die rechtsgang ook is.
Maar dat betekent niet dat het probleem is opgelost. De prijs van medicijnen als Humira roept bij veel mensen vragen op: waarom was het zo duur, en wie beslist eigenlijk wat een eerlijke prijs is? Die vragen verdwijnen niet met deze uitspraak. Ze verdienen een serieus en open gesprek. Niet in de rechtszaal, wel in de samenleving.
Medicijnen zijn geen gewone consumentenproducten
Keer op keer blijkt dat de meeste innovaties en succesvolle medicijnen worden ontwikkeld en op de markt gebracht door commerciële bedrijven. Risico-investeringen en winststreven vormen een onlosmakelijk deel van het proces van medicijnontwikkeling en -productie.
Maar een reumamedicijn is geen fles cola. Die laatste kun je makkelijk in het schap laten staan als je hem te duur vindt, maar bij producten die cruciaal zijn voor iemands gezondheid is er geen echt vrije keuze. Ook al doordat er vaak geen alternatieven beschikbaar zijn.
Tijd voor strengere regels en transparantie
Dus moet het prijsbeleid van farmaceutische bedrijven ook een stuk strenger worden beoordeeld dan dat van een fabrikant van cola. Farmaceutische bedrijven zouden zelf de gelegenheid kunnen aangrijpen om veel transparanter te worden over hoe zij hun prijzen bepalen.
Want wat de stichting Farma ter Verantwoording wel voor elkaar heeft gekregen, is dat duidelijk werd dat burgers niet alles slikken.
Verdere verdieping: Zijn er vergelijkbare zaken geweest?
Hoewel de zaak tegen AbbVie uniek is in Nederland, zijn er internationaal precedenten waarin farmaceuten juridisch of bestuursrechtelijk werden aangesproken op buitensporige medicijnprijzen. Zo legde de Italiaanse mededingingsautoriteit in 2016 boetes op aan Roche en Novartis voor marktmanipulatie rond oogmedicijnen (Lucentis en Avastin).
In 2020 kreeg Aspen Pharmacare een miljoenenboete van de Europese Commissie wegens onverklaarbare prijsstijgingen van kankermedicatie. Toch ging het telkens om concurrentie- en kartelwetgeving, niet om een moreel beroep op mensenrechten zoals in deze Nederlandse zaak.
Ook worden soms door controleorganen boetes opgelegd. In 2021 kreeg farmaceut Leadiant een boete van de Autoriteit Consument en Markt van 17 miljoen euro voor het excessief verhogen van de prijs op het geneesmiddel CDCA.
Is Humira overal net zo duur?
De prijs van Humira verschilt sterk per land, afhankelijk van prijsonderhandelingen, vergoedingensystemen en markttoegang. In de Verenigde Staten liep de prijs op van 13.500 dollar in 2003 tot wel 80.000 dollar per patiënt per jaar in 2022. Toen het patent in de Verenigde Staten verliep, daalde de prijs al gauw met 80 procent.
In Nederland kostte Humira ongeveer 10.000 euro. Sinds het Europese patent in 2018 is verlopen, is de prijs in veel Europese landen fors gedaald, van 10.400 euro tijdens de octrooiperiode tot 1.300 euro toen concurrerende middelen op de markt kwamen.
Goedkopere alternatieven dankzij biosimilars
Dat komt door de toelating van biosimilars op de markt: biologische geneesmiddelen die sterk lijken op het originele medicijn, maar goedkoper zijn. In tegenstelling tot generieke medicijnen (die chemisch identiek zijn), worden biosimilars geproduceerd met behulp van levende cellen. Daardoor zijn ze nooit helemaal identiek, maar wel gelijkwaardig in werking en veiligheid, volgens de Europese geneesmiddelenautoriteit EMA.
Voor Humira zijn biosimilars zoals Amgevita, Hyrimoz en Imraldi inmiddels breed beschikbaar in Europa. In Duitsland en Scandinavië daalde de prijs van Adalimumab dankzij deze alternatieven tot minder dan eenderde van het oorspronkelijke niveau. In Nederland zakte hij zelfs met bijna 90 procent.