Brekelmans houdt zich staande in moeilijk debat over Hawija

Vandaag is in de Tweede Kamer het debat over de Nederlandse wapeninzet in Hawija. VVD-minister Ruben Brekelmans van Defensie heeft naar verwachting veel uit te leggen.

Op 3 juni 2015 bombardeerde een Nederlandse F16 een wapendepot (‘bommenfabriek’) in de Iraakse stad Hawija. Uit inlichtingen van de Verenigde Staten – waarmee Nederland samenwerkte in Irak – zou blijken dat Islamitische Staat (IS) op die locatie autobommen fabriceerde.

Al snel werd – binnen defensie – duidelijk dat de schade als gevolg van het bombardement enorm was, vanwege de grote hoeveelheid springstof in de fabriek.

Lang bleef de schade voor het grote publiek onduidelijk. Totdat NOS en NRC in 2019 een onthullend onderzoek publiceerden. Daaruit bleek dat er zo’n honderd burgerslachtoffers te betreuren waren.

Hawija werd een slepende kwestie voor opeenvolgende ministers

Ook spraken NOS en NRC met een bron die wist te vertellen dat het Nederlandse leger vooraf op de hoogte was van de aanwezigheid van grote hoeveelheden springstoffen (‘vier vrachtwagens vol’), en zodoende had kunnen weten wat de gevolgen van het bombardement zouden zijn.

Maar toenmalig minister van Defensie, Jeanine Hennis (VVD), bleef stug volhouden dat de Nederlandse militairen in Hawija niet over zo veel informatie beschikten als werd gesuggereerd. Ook haar ambtsopvolger, Ank Bijleveld (VVD), moest verantwoording afleggen over de kwestie. Zij overleefde ternauwernood een motie van wantrouwen.

De verdwenen beelden en het onderzoek van Sorgdrager

Maar daarmee eindigde de zaak-Hawija niet. Een pikant detail is dat defensie altijd volhield dat er geen beeldmateriaal zou bestaan van het bombardement. Dit zou verwijderd zijn, omdat de beelden ‘niet relevant’ zouden zijn.

En zo waren er meer kritische vragen te stellen over de transparantie van defensie bij het optreden in Hawija. In oktober 2020 werd daarom besloten dat Winnie Sorgdrager, onder meer voormalig minister van Justitie en Veiligheid in het kabinet-Kok I (1994-1998), onderzoek zou doen naar het fatale bombardement.

Eind januari 2025 kwam het langverachte – en behoorlijk vernietigende – rapport. Sorgdrager en haar team concludeerden dat Nederland blind vertrouwde op de Amerikaanse inlichtingen, de informatievoorziening aan de Tweede Kamer zwaar ondermaats was, en dat defensie verre van transparant handelde – wederom wegens het curieuze verhaal rondom de verdwenen beelden.

Beelden duiken plots op; Brekelmans onder vuur in Kamerdebat

Op 24 maart kwam de Volkskrant met een uitgebreid onderzoek naar die verdwenen beelden. Volledig uiteengezet werd hoe de video ‘overschreven’ zou zijn, iets wat ook werd geconcludeerd door de commissie-Sorgdrager.

Drie dagen na publicatie van de Volkskrant doken de beelden uit het niets op in het archief van Vliegbasis Leeuwarden. Op 16 april werden de beelden voor het eerst getoond in de Tweede Kamer.

Na het opduiken van de beelden kondigde Brekelmans al aan wéér een onderzoek in te stellen – de Commissie Brouwer. Deze commissie gaat onderzoek doen naar hoe het heeft kunnen gebeuren dat de beelden zo lang geheim bleven.

In het Kamerdebat op donderdag 15 mei bood Brekelmans zijn excuses aan en beloofde, deemoedig, beterschap. De minister wil kijken naar aanvullende compensatie voor Hawija, in lijn met het advies van de commissie Sorgdrager. Daartoe riep een groot aantal partijen in de Kamer ook op.