De feiten: Damen niet de enige scheepsbouwer die wordt vervolgd
Bron: OM, NieuwsuurOp vrijdag 25 april liet het Openbaar Ministerie (OM) via een persbericht weten Damen Shipyards strafrechtelijk te gaan vervolgen voor omkoping, valsheid in geschrifte en witwassen. Ook gaat het OM directieleden van Damen persoonlijk vervolgen.
Daarnaast staat Damen een dagvaarding te wachten voor overtreding van de sanctiewet: in december 2024 onthulde tv-programma Nieuwsuur de resultaten van een uitgebreid onderzoek naar ontwijking van de sancties tegen Rusland.
Russische vissersboten
Om onverklaarbare redenen waren talrijke onderdelen die via leveranciers aan Damen waren geleverd, op Russische vissersboten terechtgekomen. Dit zou zich hebben afgespeeld in de tweede helft van 2022, oftewel een half jaar na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne.
Mocht het tot een onherroepelijke vervolging komen – wat jaren kan duren – mag Damen volgens Europese wetgeving (Richtlijn 2014/24/EU van het Europees Parlement) niet langer deelnemen aan aanbestedingsprocedures.
Dergelijke uitsluitingen van aanbestedingen zijn eveneens opgenomen in het Nederlandse recht. Dat kan grote gevolgen hebben voor de Koninklijke Marine, aangezien Damen sinds jaar en dag hofleverancier is.
Corruptiezaken
Maar intussen doet Nederland wel zaken met buitenlandse defensiebedrijven die verwikkeld of veroordeeld zijn in vergelijkbare – of ernstigere – corruptiezaken. Zo bouwt de Franse scheepsbouwer Naval Group voor 4 tot 6 miljard euro nieuwe onderzeeboten voor de Koninklijke Marine, terwijl het bedrijf al jaren strafrechtelijk wordt onderzocht door de Franse justitie. In zowel Brazilië als Maleisië bekijkt het Franse OM verkopen door Naval Group van onderzeeboten sinds 2016. In beide landen zouden ambtenaren zijn omgekocht.
Eerder waren schepen van de voorganger van Naval Group, DCNS, betrokken bij het uiterst complexe en langlopende Taiwanese Fregatschandaal – een van de grootste corruptiezaken in de Franse geschiedenis. Er vielen zelfs doden onder verdachten en betrokkenen.
Ook het Franse bedrijf Thales, dat in Nederland onder meer radarsystemen levert, speelde een hoofdrol in dit schandaal. Thales, eerder Thomson-CSF geheten, werd in 2011 veroordeeld tot een boete van 170 miljoen euro. De Franse staat moest een boete betalen van 460 miljoen euro.
Wie zegt wat over het persbericht van het OM?
- Damen Shipyards stelt in een strijdbare persverklaring van vrijdag 25 april, naar aanleiding van het persbericht waarin het OM haar plannen tot vervolging aankondigt: ‘Damen zou liever haar aandacht alleen richten op de versterking van de Nederlandse maritieme sector en het bijdragen aan het tegengaan van de defensiebedreigingen die de huidige geopolitieke situatie met zich meebrengen. Helaas is het nodig dat een deel van de aandacht zal gaan naar het bestrijden van de vermoedens van het OM. Gegeven die realiteit, zal Damen zich vol verweren.’
- Minister van Defensie Ruben Brekelmans: ‘Ik ga daar als minister geen uitspraken over doen. Damen is een heel belangrijke partner voor ons.’
- Staatssecretaris van Defensie Gijs Tuinman: ‘Een lopend strafrechtelijk onderzoek en vermoedens van fraude en omkoping zijn geen dwingende grond voor uitsluiting van een onderneming bij een aanbesteding. Er is geen sprake van een onherroepelijke veroordeling voor strafbare feiten en de genoemde schikking is geen grond voor uitsluiting van Damen Shipyards in aanbestedingsprocedures.’
EW's visie: Koninklijke Marine kan en moet niet zonder Damen willen
Door: Nard Lodewijk, redacteur DefensieDe aankondiging van het OM om Damen Shipyards strafrechtelijk te vervolgen, is ingrijpend. Voor het bedrijf, maar eventueel ook voor de Koninklijke Marine.
Omkoping en valsheid in geschrifte zijn ernstige verdenkingen. En natuurlijk staat niemand boven de wet, ook Damen niet. Maar dit speelt zich wel af in een sector waarin de grenzen tussen rechtmatigheid, diplomatie en geopolitiek lang niet altijd helder lijken.
Het wemelt van dergelijke affaires
Wie een blik werpt op de internationale defensiewereld ziet dat het wemelt van dergelijke affaires. Met bedrijven die nog altijd actief zijn en zelfs miljardencontracten binnenslepen. Frankrijk bouwt onderzeeboten voor de Nederlandse marine, de landmacht koopt nog altijd radarsystemen van Thales, ondanks de veroordelingen van of onderzoeken naar deze bedrijven.
De Nederlandse krijgsmacht is structureel afhankelijk van Damen. De marine kan simpelweg niet zonder. Want zonder een sterke, nationale (maritieme) defensie-industrie is Nederland overgeleverd aan buitenlandse leveranciers.
De rechtstaat moet zijn werk doen, en het kan nog jaren duren voordat er een (onherroepelijke) uitspraak ligt, maar ook dan is het de vraag of Nederland zonder Damen kan. En of dat een goed idee is.
Verdere verdieping: Damen als vlaggenschip van de vloot
Damen Shipyards is een familiebedrijf met diepe wortels in de Nederlandse maritieme industrie. Opgericht in 1927 in Hardinxveld-Giessendam door de broers Jan en Marinus Damen, groeide het uit tot een van de grootste scheepsbouwers van Europa.
Het concern levert wereldwijd uiteenlopende marineschepen, patrouillevaartuigen, sleepboten en werkschepen, en heeft ruim 12.000 medewerkers in dienst op tientallen werven wereldwijd.
Hofleverancier van de Nederlandse krijgsmacht
Damen geldt als hofleverancier van de Nederlandse krijgsmacht, en bouwde in zijn 98-jarige bestaan tientallen fregatten, bevoorradingsschepen en patrouillevaartuigen voor de Koninklijke Marine.
In de regel gaat het gros van de opdrachten van de marine naar Damen. In enkele gevallen – zoals met de aan Naval Group gegunde onderzeeërs – wordt wel gewerkt met een aanbestedingsprocedure.
Op dit moment bouwt Damen onder meer vier ASW-fregatten voor de marine. De Nederlandse marinevloot is verouderd, reden voor Defensie om de komende jaren nog zo’n twintig nieuwe schepen te willen bestellen bij Damen.
Het laatste vlaggenschip dat Damen afleverde was de Zr.Ms Den Helder, een bevoorradingsschip ter waarde van 374 miljoen euro. Het schip werd officieel gedoopt door prinses Amalia op 22 februari 2025.
Oefening Bastion Lion: zo traint Defensie voor een moderne oorlog