Invoering Omgevingswet een ramp? Tot nu toe valt het mee

De complexe en veel bekritiseerde Omgevingswet is op 1 januari ingegaan. Hoe zijn de eerste drie maanden verlopen?

De Omgevingswet regelt alles voor de ruimte waarin we wonen en werken. De nieuwe wet is een bundeling van 26 wetten, 60 algemene maatregelen van bestuur en 75 ministeriële regelingen.

De wet moet bouwregels eenvoudiger en toegankelijker maken met behulp van één digitaal loket, het Digitale Stelsel Omgevingswet. De wet raakt iedereen die wil bouwen of verbouwen. Bijvoorbeeld bij de aanleg van een nieuwe weg, maar ook bij het plaatsen van een simpele dakkapel.

Te weinig ambtenaren om Omgevingswet in te voeren

Wat waren de bezwaren tegen de wet? De opzet was vanaf het begin dat er regelgeving, vergunningverlening en handhaving van het Rijk naar de provincies en vooral de gemeentes gaan.

Maar daar klagen ze dat er geen mensen voor zijn en dat ambtenaren die bijvoorbeeld de bouwplannen moeten beoordelen, nu al niet beschikbaar zijn.

Veel juristen hadden de verwachting dat de rechtbanken en gemeentes het inderdaad erg druk krijgen met klagende bedrijven en burgers die niet kunnen leven met de vergunningen die wel of niet worden verleend.

Omgevingswet kreeg vanaf het begin kritiek

Juristen verwachten dat het jaren kan duren voordat jurisprudentie belangrijke aspecten helder heeft gemaakt.

De Raad van State plaatste op zijn beurt vanaf het begin kritische kanttekeningen bij de wet en waarschuwde in het vakblad Binnenlands Bestuur voor het lawyer’s paradise dat de Omgevingswet na de invoering dreigt te worden.

Onlangs liet de Raad van State in het jaarverslag nog weten: ‘Het is een ingrijpende stelselherziening. In de komende vijf jaar zullen er veel nieuwe rechtsvragen opkomen die stuk voor stuk moeten worden beantwoord. Dat levert een periode op van verminderde rechtszekerheid.’

Goede plannen moesten worden aangepast door Omgevingswet

Maar is dat ook zo? EW sprak met Peter Boelhouwer (66), bouwhoogleraar van de TU Delft. Boelhouwer toonde zich eerder een criticus van de wet. Hij dacht dat de wet bouwactiviteiten zou vertragen.

Maar nu is hij een stuk optimistischer: ‘Tot nu toe hoor ik weinig klachten. Het digitale systeem lijkt zelfs te werken. Maar in welke mate er meer juridische procedures gaan volgen, zal de tijd leren.’ Daar is het dus nog te vroeg voor.

Links en rechts zijn in de regionale pers wel zaken te vinden die door de Omgevingswet duurder worden of veranderd moeten worden. Zo bericht het AD over een waterspeeltuin in Delft die dit jaar nieuwe loopbruggen en een trekvlot over het water moet krijgen. Ook komen er verharde paden en draaimolens speciaal ontworpen voor kinderen in een rolstoel. Allemaal heel verantwoord.

Door de Omgevingswet moesten de plannen worden gewijzigd . De waterspeeltuin had bepaalde plekken waar kinderen wellicht net met hun hoofd onder water konden komen. Door de wet mag dit niet meer. Klinkt niet onredelijk, maar er moet wel bijna 500.000 euro extra worden gevonden om dat mogelijk te maken. Delft in last.

Sneller bouwen en lagere legekosten

Organisaties als Bouwend Nederland en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten vinden het nog te vroeg om al iets zinnigs te kunnen zeggen over of er ook sneller en goedkoper gebouwd wordt.

Bouwvakblad Cobouw deed onderzoek naar de bouwleges die moeten worden betaald bij de vergunningsaanvraag bij nieuwbouw en ontdekte dat gemeentes – net als in het verleden – heel uiteenlopende legessystemen hanteren. In de ene gemeente is de aanvraag van een bouwvergunning gewoon veel duurder dan in de andere. Maar dat was altijd al zo.

Toch constateert het vakblad dat de legeskosten voor nieuwbouwhuizen niet zijn gestegen. In sommige gevallen zijn ze zelfs met ruim 40 procent gedaald. Voorlopige conclusie van Cobouw: de nieuwe Omgevingswet leidt waarschijnlijk tot een betere bouwkwaliteit en dalende faalkosten.

Slimme ambtenaar-ondernemers

Dat zou betekenen dat demissionair minister Hugo de Jonge (CDA) nog best eens gelijk zou kunnen krijgen met de wet die hij ondanks alle oppositie en met een beroep op verbetering van de bouw er doorheen kreeg.

Valt er dan niets te klagen?

Omgevingsrecht-expert Han ter Maat (72) was vanaf het begin kritisch over de wet. Hij ziet nog altijd dat gemeentes kampen met personeelstekorten om alles rond de wet goed en snel af te handelen.

Volgens hem vertrokken de laatste maanden deskundige ambtenaren in het omgevingsrecht bij gemeente, provincie en omgevingsdienst om zich via uitzendbureaus of als zzp’er tegen een veel hoger salaris te laten inzetten op soms hetzelfde werk bij gemeente, provincie en omgevingsdienst.

Maar dat is dan weer gewoon goed ondernemerschap.