Den Haag logische plek voor Oekraïne-tribunaal

Den Haag is de ‘juridische hoofdstad van de wereld’. Voormalig secretaris-generaal van de Verenigde Naties Boutros Boutros-Ghali was de eerste die de stad zo noemde. Dat gebeurde rond de oprichting van het Joegoslavië-tribunaal in 1993. Intussen twijfelt niemand meer aan die titel. In het buitenland wordt Den Haag als geassocieerd met internationaal recht en de gemeente zelf tooit zich maar al te graag met de titel ‘internationale stad van vrede en recht’.

Boutros-Ghali riep niet zo maar iets. Hij had zelf gestudeerd aan de Haagse Academie voor Internationaal Recht, die in 1923 werd opgericht en in het Vredespaleis cursisten uit de hele wereld trekt.

Eigenlijk gaat de Haagse roem op dit terrein nog verder terug. De rechtsgeleerde Hugo de Groot (1583-1645) was advocaat in Den Haag en wordt door zijn geschriften en boeken als Over het recht van oorlog en vrede gezien als de grondlegger van het internationaal publiek recht. Oorlog was volgens De Groot onderdeel van het internationale bestel en moest onderhevig zijn aan regels.

Vier eeuwen later staat Den Haag in de schijnwerpers vanwege de roep om een Oekraïne-tribunaal. Begin deze maand nog in de stad zelf vertolkt door de Oekraïense president Volodymyr Zelensky, die vindt dat de Russische president Vladimir Poetin zich in Den Haag moet verantwoorden voor de Russische oorlogsmisdaden tegen Oekraïne. Of Poetin weet dat de laatste tsaar van zijn land – Nicolaas II – in Den Haag het initiatief nam voor de Eerste Vredesconferentie in 1899, is onbekend.

Reden was destijds de toename van spanningen tussen Europese landen. De conferentie, waarvoor koningin Wilhelmina paleis Huis ten Bosch met de fraaie Oranjezaal beschikbaar stelde, moest oorlog voorkomen en overeenstemming bereiken over ontwapening. Dat mislukte. Afgevaardigden van 26 regeringen spraken wel regels af voor oorlogvoering, wat leidde tot de vestiging van het Permanent Hof van Arbitrage, het oudste tribunaal in Den Haag, sinds 1913 gevestigd in het Vredespaleis en bedoeld om conflicten tussen partijen op te lossen. In 1920 gevolgd door het Permanent Hof van Internationale Justitie, dat sinds 1946 Internationaal Gerechtshof heet en recht spreekt in conflicten tussen staten.

Aantal internationale organisaties in Den Haag groeit

Sinds enkele decennia groeit het aantal internationale organisaties in Den Haag, voor­al op juridisch gebied. Een rondje door de stad hoeft allang niet meer alleen over politiek te gaan, maar kan net zo goed een juridische toer zijn.

Een van de ‘mooiste’ tribunalen is ongetwijfeld het Iran-United States Claims Tribunal, sinds 1982 gevestigd in een grote villa in het Van Stolkpark, een van de eerste villaparken van het land.

In het neo-renaissance-pand, dat eerder dienstdeed als hotel, zetelen arbiters die oplossingen moeten vinden voor financiële claims die het gevolg zijn van de crisis in Iran na het vertrek van de sjah in 1979. Amerika en Iran vorderen tegoeden van elkaar. Negen bemiddelaars, drie aangewezen door Iran, drie door Amerika en drie door beide landen of andere partijen, buigen zich over wederzijdse claims. De landen bestrijden elkaar ook voor het Internationaal Gerechtshof, even verderop in het Vredespaleis.

Vooral in de jaren negentig van de vorige eeuw grepen de tribunalen om zich heen. De etnische conflicten in Joegoslavië (1991-2001) leidden al snel tot een reeks resoluties van de Verenigde Naties tegen de gewelddadigheden.

Midden in de Joegoslavische burgeroorlog werd in 1993 het internationale Joegoslavië-tribunaal opgericht en gehuisvest in het oude gebouw van verzekeraar Aegon in Den Haag. De Verenigde Naties kochten het pand aan. De buurt met zijn wapperende vlaggen aan de Johan de Wittlaan groeide uit tot hart van Den Haags internationale zone.

Joegoslavië-tribunaal was derde tribunaal na Neurenberg en Tokio

Het Joegoslavië-tribunaal was het derde internationale tribunaal na die in Neurenberg en Tokio na de Tweede Wereldoorlog en het eerste door de Verenigde Naties gecreëerde hof. Internationaal recht kost tijd. Maar uiteindelijk behandelde het Joegoslavië-tribunaal 161 aanklachten en veroordeelde het 90 kleinere, middelgrote en grote schenders van het internationale oorlogs- en humanitair recht, onder wie Ratko Mladić, verantwoordelijk voor de genocide van Srebre­nica, die nog altijd zijn straf uitzit in de gevangenis van Scheveningen. De lang voortvluchtige Radovan Karadžić kreeg in 2019 in hoger beroep levenslang en zit in een extra beveiligde gevangenis op het Britse eiland Wight.