Groningse huizenversterking: een wankel verhaal

Op 16 augustus 2012 om half elf ’s avonds deed zich op een diepte van 3 kilometer een aardbeving voor bij het Groningse dorp Huizinge. De aardbeving had een kracht van 3,6. Volgens de schaal van Richter een zwakke beving. Toch leidde die tot een schok bij bouwkundigen.

‘Er was binnen de TU Delft bij bouwkunde nauwelijks aandacht voor aardbevingen,’ zegt Sander Pasterkamp (50), docent bouwtechniek aan de TU Delft. Toen kwam Huizinge en werd alles anders. ‘Opeens was de paniek groot. Vervolgens hebben we een heel steile leercurve doorgemaakt. We hebben een aantal onderzoekers vooral uit Italië gehaald om ons te helpen.’

Ook de grote bouwers haalden kennis uit het buitenland. Mischa Falger (47) heeft als bouwkundig ingenieur voor bouwbedrijf BAM in Groningen honderden huizen beoordeeld op schade en bepaalt nu hoe ze versterkt moeten worden. ‘Je krijgt het als ingenieur of constructeur niet mee tijdens de opleiding. Aardbevingen hebben elders plaats, dus de kennis was minimaal. BAM zocht indertijd samenwerking met Nieuw-Zeeland, daar kwamen veelvuldig aardbevingen voor en ik had daar contacten.’

Een aardbeving met een kracht van 6 op de schaal van Richter, zoals in Italië of Turkije voorkomt, is 1.000 keer zo sterk als een aardbeving met een kracht van 3 op de schaal van Richter. Maar dat verschil in kracht tussen een beving in Groningen en Italië werd in alle hectiek uit het oog verloren. De Italianen schrokken zich wel een hoedje toen ze zagen hoe wij hier bouwden, zegt Pasterkamp. ‘De Groningse huizen stonden er al heel lang en waren helemaal niet ontworpen om aardbevingen te weerstaan.’

Normen versterkingsoperatie in grote haast opgesteld

Er werden in grote haast normen opgesteld voor de versterkingsoperatie. Er werd alleen gekeken naar de internationale norm, maar die regel was vooral gebaseerd op wat er in landen met stevigere bevingen gebeurde. ‘Er is met verstand gehandeld,’ zegt Falger van BAM. ‘De gaskraan ging ook steeds meer dicht en daarmee werden de gevaren ook fors minder. Als beroepsgroep liepen we daar achteraan.’

Bouwvoorschriften in Nederland veranderen eens in de 25 jaar. ‘In Groningen werden de bouwvoorschriften binnen zeven jaar vijf keer fundamenteel veranderd,’ zegt Falger. En daarmee veranderde de aanpak van de beschadigde huizen ook voortdurend. Pasterkamp concludeert dat de veiligheidsnormen in het begin te streng waren. Er is wel een Europese norm voor aardbevingen, maar die is heel algemeen, zegt hij. Per land moest er een nationale bijlage komen waarin staat hoe je de norm precies moet toepassen. ‘Het probleem is dat we in Nederland helemaal geen nationale bijlage hadden, simpelweg omdat er hier bijna nooit iets gebeurde op bevingsgebied.’ Een algemene regel voor huizen en andere gebouwen had Nederland dan ook niet.

De bewoners van de beschadigde huizen was alleen al verteld dat ze in een onveilig huis woonden. Er zouden zo’n 100.000 huizen moeten worden aangepakt, inmiddels is dat teruggebracht naar 27.237. En ook daar zit een groot aantal huizen bij die geen versterking behoeven. Er is in Groningen zo goed als niets ingestort. Er zijn wel gebouwen met soms forse schade, maar de vraag is of dat alleen aan de aardbevingen ligt. In veel gevallen gaf de aardbeving het laatste zetje en was het huis al wankel, aldus Pasterkamp van de TU Delft. ‘Wat is dan precies de oorzaak van de schade? Dat is meer een politieke vraag, dan een technische vraag. Maar het maakt de discussie wel heel lastig, want het gaat hoe dan ook over heel veel geld.’

‘Ingenieurs die schade opnamen, misten sociale antenne’

‘De ingenieurs die de strenge normen opstelden, dachten dat ze mee konden doen met de grote jongens van aardbevingsbestendig bouwen, maar ze hebben niet gekeken wat er nu echt in Groningen nodig was,’ zegt Mick Eekhout (73). Hij is emeritus-hoogleraar productontwikkeling van de faculteit bouwkunde aan de TU Delft, én oprichter en voormalig directeur van Octatube, een ontwerper en bouwer van bijzondere constructies. ‘Ze hebben zich geen rekenschap gegeven van de bouwkundige en sociale gevolgen van hun aanpak. Ze misten een sociale antenne.’

In Groningen was de zwaarste beving nog vrij licht. ‘Meer is het niet geweest en meer wordt het ook niet meer,’ zegt Eekhout, die twee KNAW-symposia organiseerde in Groningen over aardbevings­bestendig bouwen. De hoeveelheid gas die wordt opgepompt, is sterk teruggeschroefd en eindigt helemaal. Er zullen waarschijnlijk wel bevingen blijven, al zijn die niet zo heftig als in het begin. Maar de commissie die de eerste normen opstelde, wilde met de input uit het buitenland geen risico nemen. ‘Tegelijkertijd was er niemand die dacht aan de consequenties,’ zegt Eekhout. ‘In de norm stond dat een beving van 5,0 te overleven moest zijn. In eerste instantie gingen ze zelfs op 5,9 zitten en dat was zo veel zwaarder dan de zwaarste beving in Groningen tot nu toe.’

De kosten van het herstel fluctueerden ook voortdurend. ‘Als je aardbevingen in het begin van het ontwerpstadium van een nieuw huis meeneemt, dan valt het mee qua kosten,’ zegt bouwdocent Pasterkamp. Het versterken van bestaande constructies is altijd heel duur, zegt hij. Op de tekentafel kun je heel makkelijk een betonnen constructie versterken door meer staal of beton van betere kwaliteit te gebruiken, maar achteraf is dat veel moeilijker. Achteraf sterker maken is doorgaans twee keer zo duur als op de tekentafel gebouwen met meer sterkte ontwerpen. Doorgaans is versterkte bouw van een nieuw huis zo’n 10 tot 15 procent duurder dan de bouw van een nieuw huis buiten het aardbevingsgebied.

Het culturele centrum Forum in Groningen is een voorbeeld van hoe het mis kan gaan. Het ontwerp lag vast en BAM was al aan het bouwen toen er opeens aardbevingsbestendige eisen werden gesteld. Er moesten versterkingen plaatshebben van de bestaande fundering en er moest een verdieping worden afgebroken om het gebouw aardbevingsbestendig te maken. In totaal bedroegen de meerkosten 70 miljoen euro en daarmee verdubbelden de bouwkosten. ‘Achteraf gezien is dat gebouw berekend op een aardbevingskracht die nooit gaat plaatshebben,’ zegt Eekhout. ‘Het heeft de gemeenschap heel veel geld gekost.’