De ‘des Vaderlands’-titels in Nederland zijn nauwelijks op twee handen te tellen. Is de titel door deze wildgroei nog een waardevolle, patriottische eretitel?
April is de Maand van de Filosofie. In Nederland en Vlaanderen zijn daarom in de afgelopen vier weken diverse filosofische lezingen en debatten gehouden. Zo gingen bijvoorbeeld de Denker des Vaderlands en de Jonge Denker des Vaderlands met elkaar in gesprek. De benoeming van de Jonge Denker des Vaderlands is de meest recente benoeming van een ‘des Vaderlands’-titel in Nederland, op 2 december vorig jaar zijn zelfs meerdere Jonge Denkers des Vaderlands gehuldigd. Op 23 maart werd in België de nieuwe Dichter des Vaderlands bekendgemaakt: schrijver Mustafa Kör.
Formele en minder formele ‘des Vaderlands’-titels
Er is een Denker des Vaderlands, een Fotograaf des Vaderlands en een Componist des Vaderlands. Iets minder formele titels zijn: Kok des Vaderlands, Blogger des Vaderlands, Lezer des Vaderlands, Psycholoog des Vaderlands en Antropoloog des Vaderlands. De laatste vier zijn zelfbenoemd zonder organisator. De benoeming Kok des Vaderlands was slechts één keer.
De Dichter des Vaderlands was in Nederland de eerste ‘des Vaderlands’-titel. Die dateert uit het Romeinse Rijk, toen nog ‘poeta laureatus’ genoemd. In die tijd werd de titel met een lauwerkrans toebedeeld aan gerespecteerde dichters als waardering voor hun literaire werk. De Dichter des Vaderlands-titel zoals die tegenwoordig bestaat, ontstond in 1616 in Groot-Brittannië. Dat was de ‘poet laureate’: de Engelse hofdichter die verhalen vertelde en liedjes zong over de koning. Sinds 1668 is het een titel voor het leven en heeft de dichter de taak gedichten te schrijven bij belangrijke gebeurtenissen met nationale invloed.
In Nederland lijkt de functie van de dichter meer op die van de Amerikaanse poet laureate. In de Verenigde Staten, die een poet laureate kennen sinds 1937, is het de taak van de dichter om poëzie toegankelijk te maken voor een groot publiek. Dat raakt de kern van de titelinhoud: in de functieomschrijving van vrijwel elke ‘des Vaderlands’-titel komt het woord ‘ambassadeur’ voor.
Stimulans, marketingtruc of heuse eervolle titel
De Dichter des Vaderlands werd in Nederland voor het eerst bekendgemaakt in 2000, aan de vooravond van de jaarlijkse Gedichtendag. Doelstelling van deze dag is dat poëzie een impuls moet krijgen, opdat zij niet langer toebehoort aan een kleine groep van ingewijden. Of het nou gaat om een stimulans, een marketingtruc of een heuse eervolle titel: sinds een jaar of twaalf zijn de ‘des Vaderlands’-titels hard toegenomen. Het is een titel die iedereen in het leven mag roepen. Zolang het maar origineel is: een niet al bestaande titel dus.
Lees ook dit interview terug met toenmalig Dichter des Vaderlands Ester Naomi Perquin: ‘Het meest persoonlijke is universeel’
Bij menig ‘des Vaderlands’-titel mag de bekleder zijn of haar opdracht naar eigen goeddunken invullen, zoals de Denker des Vaderlands. Bekleders van een ‘des Vaderlands’-titel mogen dus onder die vlag eigen projecten uitvoeren. Een opmerkelijk geval is de psycholoog Toekie van Apeldoorn. Van Apeldoorn verscheen vorig jaar diverse keren in de media en werd toen aangekondigd met de titel ‘Psycholoog des Vaderlands’. Maar achter die titel zit niets formeels: geen organisatie of uitreiker. Op de vraag wie de uitreiker is van haar ‘des Vaderlands’-titel, reageert Van Apeldoorn: ‘Ik kreeg de titel in m’n schoot geworpen en heb ’m vervolgens aangenomen.’
Met chauvinisme heeft de ‘des Vaderlands’-titulatuur inmiddels weinig te maken. Want het vaderlandslievende element dat de Dichter des Vaderlands ooit had – de verwijzing naar de koninklijke geschiedenis van de titel – is inmiddels overschaduwd door de wildgroei.
Titel Uitreiker (o.a.) Termijn (meestal) Eerste editie Huidig bekleder
| Denker des Vaderlands | Trouw + Maand van de Filosofie | 2 jaar | 2011 | Paul van Tongeren |
| Dichter des Vaderlands | NRC + Poetry International | 2 jaar (vóór 2017 4 jaar) | 2000 | Lieke Marsman |
| Fotograaf des Vaderlands | Nederlands Fotomuseum + FOAM | 1 jaar | 2013 | Jan Dirk van der Burg |
| Componist des Vaderlands | Buma/Stemra | 2 jaar | 2014 | Martin Fondse |
| Theoloog des Vaderlands | Trouw + Nederlands Dagblad + EO + Protestantse Theologische Universiteit | 1 jaar | 2011 | Thomas Quartier |
| Jonge Theoloog des Vaderlands | Trouw + Nederlands Dagblad + EO + Protestantse Theologische Universiteit | 1 jaar | 2018 | Tabitha van Krimpen |
| Stripmaker des Vaderlands | All About Strips | 3 jaar | 2017 | Herman Roozen |
| Jonge Denker des Vaderlands | Vereniging Filosofiedocenten Voortgezet Onderwijs | 1 jaar | 2019 | Twan Augustijn
Thorben van de Noort Suus Zethof Merel Hoffman Guus van der Linden Fabienne Touset Eline Fenni |