Vierde dag EU-top: elk land knokt voor de eigen veronderstelde belangen

De eerste fysieke EU-top in Brussel sinds de corona-lockdowns over de meerjarenbegroting en een herstelfonds gaat de vierde dag in. Daarmee komt het na de top van Nice (2000) en Brussel (2019) in de top-3 van langste EU-toppen. Iedere regeringsleider knokt voor de eigen veronderstelde belangen.

De EU-top in Brussel gaat over twee hoofdthema’s. Ten eerste over de zogenoemde meerjarenbegroting. Dit is de begroting van de Europese Unie (EU) die elke zeven jaar wordt vastgesteld. De begroting van 2014 tot en met 2020 bedroeg 960 miljard euro, zo’n 145 miljard euro per jaar. Daarvan gaat opgeteld zo’n 70 procent naar landbouwsteun – hoe meer grond, hoe meer geld – en cohesiebeleid, wat betekent dat welvarender landen geld geven aan minder welvarende landen. Daarnaast gaat geld naar universiteiten en onderzoeksinstellingen, ruimtevaart, salarissen en gebouwen voor EU-personeel en nog zo wat. Over de nieuwe begroting wordt al twee jaar onderhandeld en is traditiegetrouw een stevige belangenstrijd tussen landen.

De Europese Commissie onder leiding van de Duitse voorzitter Ursula von der Leyen (CDU) wil voor 2021 tot en met 2027 de begroting laten stijgen naar 1.043 miljard euro. Daarbij geldt dat de jaarlijkse betaling door het Verenigd Koninkrijk van zo’n 15 miljard euro per jaar door Brexit vervalt. Nettobetalers Nederland, Zweden, Oostenrijk en Denemarken willen dat de EU-begroting omlaaggaat. Juist omdat de EU kleiner is geworden.

Ook willen deze vier minder geld aan landbouw en cohesie besteden, en meer aan digitalisering, verduurzaming en innovatie. Daarbij willen de vier ook dat landen die de rechtsstaat en democratie uithollen, geen geld meer krijgen. Zuid- en Oost-Europa, bijna allemaal netto-ontvangers van EU-geld, willen de landbouw- en cohesiesubsidies in stand houden, een hogere EU-begroting en geen eisen aan de uitbetaling. Nettobetalers Duitsland en Frankrijk zitten daar tussenin.

Nederland per hoofd grootste nettobetaler aan EU-begroting

Nederland is per hoofd van de bevolking de grootste netto-betaler aan de EU-begroting – in totaal 6,8 miljard euro per jaar. Volgens de bestaande betaalsleutel van de EU zou Nederland eigenlijk nog 1,6 miljard euro per jaar méér moeten betalen. Premier Mark Rutte (VVD) heeft op de nog altijd voortdurende top al afgedwongen dat Nederland deze ‘korting’ houdt.

Daarnaast mag Nederland meer douane-inkomsten houden – gezien de grote havens scheelt dat 160 miljoen euro per jaar. Ook is de door de Commissie in eerste instantie voorgestelde 1.100 miljard euro verlaagd naar 1.074 miljard. Maar dat is voor Rutte niet voldoende. In de Commissievoorstellen die door de Belgische Raadspresident Charles Michel (MR) zijn omarmd, gaat Nederland in 2027 13 miljard netto aan de EU kwijt zijn, berekende het ministerie van Financiën.

Vooralsnog geldt: hoe langer de top duurt, hoe minder euro’s de Europese Unie Nederland kost. Overigens is er geen dwingende deadline. Als de regeringsleiders van de EU-landen er niet uitkomen in uiterlijk december dit jaar, dan gaat in 2021 de begroting van 2020 gewoon worden herhaald. Nadeel daarbij voor Nederland is dat de ‘korting’ van 1,6 miljard euro dan vervalt en de netto-afdracht door het wegvallen van de Britse bijdrage automatisch omhooggaat. Iedere regeringsleider heeft een veto.

Tweede hoofdthema is het corona-herstelfonds.

Na eindeloos gedreig en gescheld uit Zuid-Europa draaide de Duitse bondskanselier Angela Merkel (CDU) in mei en stelde samen met de Franse president Emmanuel Macron (En Marche!) voor 500 miljard euro weg te geven. Dit geld moet door de Europese Commissie worden geleend en door hogere bijdragen van de landen aan de EU-begroting worden afbetaald.

Herstelfonds zou voor het eerst collectieve leningen zonder veel eisen betekenen

De Europese Commissie heeft de 500 miljard verwerkt in een herstelfonds waaraan ook nog 250 miljard euro aan leningen zijn toegevoegd. De 500 miljard gaat vooral naar Oost- en Zuid-Europa. Het is voor het eerst dat de EU-landen dan collectief leningen uitgeven en dat zonder veel eisen geld wordt weggegeven.

Nederland heeft zich samen met Zweden, Oostenrijk en Denemarken direct gekeerd tegen deze noviteit. De vier, inmiddels met steun van Finland, willen hoogstens leningen verstrekken aan de economisch zwaarst getroffen landen en dan alleen onder de voorwaarde dat de landen hervormen zodat ze economisch vitaler worden en zelf buffers kunnen opbouwen zodat ze tijdens een volgende crisis niet weer in het Noorden komen bedelen.

Rutte heeft bereikt dat hij een veto krijgt dat landen die niet hervormen, geen geld krijgen uit het eventuele herstelfonds. Duidelijk is dat Rutte zal buigen wat betreft het herstelfonds en een deel giften accepteert. Zweden wil vooral geen giften. In dat land is al maanden grote onvrede over de enorme betalingen van het door corona ook zwaar getroffen Zweden – betalingen die voor een eventueel herstelfonds moeten worden gedaan aan landen zoals Polen die nauwelijks door corona zijn getroffen. Inmiddels heeft Michel voorgesteld het herstelfonds te verkleinen naar 350 miljard euro aan giften. Merkel en Macron willen minimaal 400 miljard euro.

Rutte kan gewoon ‘nee’ zeggen en Duitsland en Frankrijk niet blokkeren

Ook over het herstelfonds heeft elk land een veto. Rutte kan dus ook gewoon ‘nee’ zeggen of voorstellen dat Nederland niet meebetaalt, en andere landen zoals Duitsland en Frankrijk niet zal blokkeren als zij geld willen weggeven aan Zuid- en Oost-Europa.

De EU-top is maandagochtend 20 juli om 06.00 uur afgebroken na een nachtelijk overleg. Om 16.00 uur gaat de top plenair verder. Maar op ambassades, terrassen en elders rondom het Europa- en Justus Lipsiusgebouw in Brussel gaat het armpje drukken tussen regeringsleiders en hun ambtenaren en diplomaten permanent door.

Beluister ook de podcast Brusselse Bobo’s en Baantjesjagers met Jelte Wiersma: