Terwijl het ‘nee’-kamp nog in een zegeroes verkeert, staat nog lang niet vast hoe het kabinet zal reageren op de uitslag van het Oekraïne-referendum. Omdat het referendum niet bindend is, zijn er verschillende scenario’s mogelijk.
Henri de Waele, hoogleraar internationaal en Europees recht aan de Radboud Universiteit, zei donderdag tegen Radio 1 dat het kabinet vijf opties heeft na het referendum.
1. Doorgaan
Jelte Wiersma: Referenda in EU worden vaak genegeerd
Premier Mark Rutte (VVD) heeft de keuze om het akkoord over het associatieverdrag alleen te heroverwegen maar wel in stand te houden.
Het referendum is enkel raadgevend, dus Rutte kan de uitslag na kort beraad naast zich neerleggen. Hij zou hiermee wel de woede op zijn hals halen van Eurosceptici, tegenstanders van het associatieverdrag en voorvechters van directe democratie.
2. Eenzijdige verklaring afleggen
Het kabinet kan ook beslissen een eenzijdige verklaring af te leggen. Dit zou betekenen dat Nederland in Brussel de bezwaren van de bevolking benadrukt en dat zij ervoor zorgt dat de klachten in een apart bestand worden opgenomen in het verdrag.
‘Je zou in zo’n verklaring er bijvoorbeeld voor kunnen zorgen dat zwart op wit wordt gezegd dat toetreding van Oekraïne tot de Europese Unie geen consequentie van het verdrag zal zijn,’ legt De Waele uit. De eenzijdige verklaring is een diplomatiek lastige oplossing maar is ‘juridisch zeker haalbaar’ volgens de hoogleraar.
3. Aanvullend protocol aanvragen
Als derde optie zou Rutte in de Raad van de Ministers van de EU een aanvullend protocol kunnen aanvragen zodat Nederland een uitzonderingspositie krijgt. De regering kan dan aangeven dat ze verandering in Oekraïne willen zien in kwesties als de strafrechtsamenwerking, de regels over witwassen en het bestrijden van terrorisme.
Voor het aanvullend protocol heeft Nederland de instemming nodig van de andere 27 lidstaten, maar niet van Oekraïne zelf.
4. Sleutelen
Nederland kan ook eisen dat er veranderingen worden doorgevoerd in het verdrag. Het kabinet zegt dan tegen de EU niet akkoord te gaan, tenzij er aan het verdrag kan worden gesleuteld.
Deze mogelijkheid is echter niet zonder problemen. Het grootste deel van het verdrag – de economische samenwerking tussen de Unie en Oekraïne – behoort bijvoorbeeld tot een bevoegdheid van de EU. Daarom kunnen er geen grote veranderingen worden toegepast in het verdrag, tenzij alle lidstaten en Oekraïne akkoord gaan.
5. Tegenstemmen
De laatste mogelijkheid is dat het kabinet tegen het associatieverdrag stemt en de EU dus weer vanaf nul moet beginnen. ‘Als Nederland zegt dat geen van deze opties acceptabel is, dan komt het neer op een veto tegen het geheel,’ zei De Waele.
Zeker gezien de rol van Nederland als de huidige voorzitter van de Unie zou dit scenario gezichtsverlies voor Rutte betekenen.
‘Stap voor stap’
Lees ook: Oekraïense president bagatelliseert belang uitkomst referendum
Wat het kabinet gaat doen, en voor welke mogelijkheid het kiest, is onzeker. Wel gaf de premier aan dat hij niet van plan is de uitslag van het referendum te negeren.
‘Dit verdrag kan nu niet zonder meer worden geratificeerd,’ gaf hij toe. Rutte bleef heel diplomatiek en zei dat er ‘stap voor stap’ moet worden gekeken naar de reactie van de Tweede Kamer.