De feiten: UTwente neemt afscheid van cum laude
Bron: UTwenteDe Universiteit Twente neemt vanaf 1 januari 2026 afscheid van het predicaat cum laude voor promovendi. De titel is bedoeld als erkenning voor uitzonderlijke wetenschappelijke kwaliteit. Slechts 5 procent van de PhD-studenten ontvangt deze eer.
Te subjectief
De beoordeling of iemand wel of niet ‘met lof’ promoveert zou te subjectief verlopen. De universiteit geeft aan dat het ondanks ‘verschillende pogingen’ niet is gelukt om ‘een kader te ontwikkelen dat overal op dezelfde manier en met dezelfde maatstaven wordt toegepast’. Promotiecommissies van collega-wetenschappers die een promovendus beoordelen, kunnen daardoor grotendeels zelf bepalen of iemand cum laude promoveert.
Genderongelijkheid
Bovendien zouden mannen twee keer zoveel kans maken op het predicaat cum laude dan vrouwen, zelfs als ze dezelfde promotor hebben. Dat is aangetoond in onderzoek uit 2023, geleid door socioloog Thijs Bol van de Universiteit van Amsterdam.
Daarnaast zouden er ook variaties zijn tussen disciplines, onderzoeksgroepen en commissies. ‘Het is dus niet vanzelfsprekend dat de beste promovendi ook daadwerkelijk cum laude ontvangen,’ schrijft de Universiteit Twente.
Prestatiedruk verminderen
UTwente is de eerste onderwijsinstelling die de eretitel afschaft voor promovendi. Ook elders in de academische wereld staat die onder druk.
Eerder besloten de geneeskundeopleidingen aan de universiteiten in Leiden, Amsterdam en Maastricht al om cum laude af te schaffen voor masters. Niet omdat cum laude oneerlijk zou zijn, maar om prestatiedruk onder studenten te verminderen.
Wie zegt wat over deze afschaffing?
Bron: de Volkskrant, EenVandaag, De Telegraaf, Trouw- ‘Ik denk dat het goed is om te benadrukken dat we in de afgelopen vier of vijf jaar al veel hebben geprobeerd om het proces eerlijker te maken, zoals het vergroten van diversiteit in commissies en het invoeren van geheime beoordelingen, zodat leden van de commissie elkaar niet ongemerkt beïnvloeden. Ook hebben we geanalyseerd hoe andere universiteiten deze subjectiviteit tegengaan, maar dat heeft geen directe inzichten opgeleverd voor ons eigen proces,’ zegt woordvoerder van de UTwente Laurens van der Velde tegen EW.
- ‘Voor de samenleving maakt het niets uit wie iets ontdekt. Wetenschap is geen individuele wedstrijd, maar een collectieve onderneming,’ zegt socioloog Thijs Bol tegen de Volkskrant.
- ‘Het is een strategie waarin kwaad met kwaad besteden wordt,’ zegt Renée Römkens, emeritus hoogleraar gendergerelateerd geweld, tegen EenVandaag.
- ‘Door het hele systeem af te schaffen, haal je de prikkel weg om echt excellent te zijn. De zesjes en de negens worden straks op dezelfde manier behandeld,’ zegt hoogleraar gezondheidseconomie Wim Groot tegen De Telegraaf.
-
‘Ik vind het onverstandig dat de universiteit deze beslissing in zijn eentje neemt. Een cum laude werkt door in je verdere wetenschappelijke carrière. Je steekt net iets boven het maaiveld uit. Daardoor maak je meer kans om een proefschriftwedstrijd te winnen of een buitenlandse beurs te krijgen. Maar jonge Twentse wetenschappers moeten binnenkort concurreren met andere promovendi die nog wel een cum laude kunnen krijgen,’ zegt Jurriaan Huskens, hoogleraar Molecular Nanofabrication, tegen Trouw.
EW's visie: Promovendi zijn de dupe
Door: Laurien Onderwater, redacteur wetenschapHet afschaffen van cum laude is onderdeel van een vernieuwd promotiereglement van de Universiteit Twente. Hiermee zet de onderwijsinstelling naar eigen zeggen een belangrijke stap richting een eerlijker, transparanter en inclusiever promotietraject.
Genderongelijkheid aanpakken is hoognodig
De cum-lauderegeling is inderdaad gevoelig voor subjectiviteit, wat onder meer leidt tot genderongelijkheid. Het klopt ook dat mannen en vrouwen nog altijd niet gelijk worden behandeld in de academische wereld.
Dat UTwente dit nu wil aanpakken, is een mooi en hoognodig streven. Uit het onderzoek van socioloog Thijs Bol en zijn collega’s blijkt niet alleen dat vrouwelijke promovendi bijna de helft minder kans maken op een cum laude-toekenning dan mannelijke collega’s, maar ook dat dat verschil groter is wanneer volledig mannelijke commissies de proefschriften beoordelen.
Als de promotiecommissie ook uit vrouwelijke beoordelaars bestaat, neemt het genderverschil af. Volgens Bol kan dat er op wijzen dat mannelijke beoordelaars de voorkeur geven aan mannelijke PhD-kandidaten.
Promovendi zijn de dupe
Maar genderongelijkheid in de academische wereld is geen probleem dat met één maatregel kan worden opgelost. Het is een systeemprobleem en vereist een grondige aanpak, iets wat universiteiten al jaren proberen met zogenoemde Gender Equality Plans.
Met deze maatregel wordt nu een groep jonge wetenschappers gedupeerd die niks te maken heeft met de kwestie genderongelijkheid in de academische wereld.
Promovendi die net zijn begonnen of nog bezig zijn met hun promotietraject en hun proefschrift nog niet af hebben, vallen onder deze nieuwe regeling. Dat kan demotiverend werken, terwijl een universiteit juist wetenschappelijke excellentie moet stimuleren. Het is een van de manieren om het kwaliteitsniveau van wetenschappelijk onderzoek in Nederland hoog te houden.
Twente in z’n uppie
Bovendien werkt deze maatregel niet als slechts één universiteit in het land hem doorvoert. Als alle veertien universiteiten van Nederland tegelijkertijd cum laude zouden afschaffen, zou er écht een statement worden gemaakt. (Of dat verstandig is, is een tweede.)
Maar nu staat de Universiteit Twente er alleen voor, waardoor het kan voorkomen dat studenten aan een andere universiteit willen gaan promoveren, waar de titel cum laude nog wél wordt toegekend.
‘Schaadt positie niet’
De universiteit zelf verwacht niet dat het afschaffen van cum laude de positie van promovendi of de universiteit schaadt. ‘Grote subsidieverstrekkers zoals NWO en ERC gebruiken al nieuwe beoordelingsvormen, waarin cum laude een beperkte en steeds minder een rol speelt. Zij kijken steeds meer naar inhoudelijke prestaties en maatschappelijke impact via zogenoemde evidence-based CV’s.’
Alternatieve beoordelingsvormen
Ook schrijft de universiteit dat excellentie gewaardeerd blijft, maar ‘voortaan op een manier die voor iedereen dezelfde kansen biedt’. Hoe wil UTwente tot een systeem komen dat wél eerlijk is?
‘Het is goed denkbaar dat dat geen beoordelings- en beloningssystematiek oplevert die het oude ‘systeem’ van cum laude (één-op-één) vervangt, maar waarbij we zoeken naar alternatieve vormen’, laat een woordvoerder weten.
‘Intern zijn reeds enkele denkrichtingen geuit door verschillende betrokken wetenschappers, we zijn erg blij met die denkkracht vanuit de gemeenschap. Maar die zijn nog echt in ontwikkeling.’
Wachten was beter geweest
Met het afschaffen van cum laude zet de Universiteit Twente een principiële stap richting gelijkheid en dat valt te prijzen. Toch had de onderwijsinstelling daar beter nog even mee kunnen wachten.
Nu is er nog geen alternatieve beoordelingsvorm voor promovendi die onder de nieuwe regeling vallen. Zij zijn hiermee de pechgeneratie van de PhD-studenten geworden.
En bovendien: zolang de diepere oorzaken van genderongelijkheid onbesproken blijven, verandert er niets aan de onderliggende cultuur in de academische wereld die genderongelijkheid in stand houdt. UTwente verandert met de maatregel alleen iets aan de vorm.
Verdere verdieping: Anti-dankwoord van Dr. Rachel Los
Bron: Rachel LosElk proefschrift eindigt met een dankwoord waarin de promotor, collega’s, vrienden en familie worden bedankt voor hun steun tijdens het promotietraject.
Anti-dankwoord
Maar toen nanobioloog Rachel Los eerder dit jaar promoveerde aan de TU Delft, nam ze in haar proefschrift naast een dankwoord ook een anti-dankwoord op. Gericht aan iedereen die haar duidelijk had gemaakt dat er voor haar als vrouw geen plaats is in de bètawetenschappen.
Aangezien voor koffiedame
In de anti-acknowledgements doet Los uit de doeken dat ze als eerstejaars op de studievereniging van natuurkunde moest zingen dat vrouwen geen natuurkunde kunnen studeren zonder seks met de hoogleraar te hebben, dat ze geregeld te horen kreeg dat het verrassend was dat ze een promotietraject deed omdat ze een meisje was, en dat ze door een man op een conferentie voor een koffiedame werd aangezien. Nadat ze hem twee keer had gecorrigeerd dat ze daar niet werkte, antwoordde hij met ‘je zou het moeten overwegen’.
Ook kreeg ze te maken met een oudere onderzoeker die haar na een congres ongepaste berichtjes stuurde, evenals met een onderzoeker die tijdens een congres vroeg wat ze onder haar kleren aanhad. Los noemt in haar anti-dankwoord geen namen.
Diepgeworteld probleem
Toen Los haar anti-dankwoord op LinkedIn postte, kreeg ze in korte tijd veel reacties. Veel vrouwen herkenden zich in wat de wetenschapper schreef. ‘Aan de ene kant voelt het goed om te merken dat ik niet alleen ben in mijn ervaring, maar aan de andere kant bevestigen de reacties mijn zorgen over hoe wijdverspreid dit fenomeen eigenlijk is.’
Deze studenten strijden voor academische vrijheid namens de stille meerderheid