De feiten: Privaat museum Fenix opent terwijl de publieke cultuursector achterblijft
Bronnen: Fenix, NRCIn Rotterdam verricht koningin Máxima vandaag de opening van een nieuw kunstmuseum: Fenix. Het is een particulier museum, gefinancierd door de Stichting Droom en Daad, van de steenrijke Rotterdamse familie Van der Vorm (HAL Investments). Het thema van het museum is migratie.
In 2023 onthulde NRC dat de miljardair Martijn van der Vorm 793 miljoen euro had gedoneerd aan verschillende doelen in Rotterdam, waaronder musea en tweehonderd huizen voor Syrische statushouders.
Wel kwam het kapitaal hiervoor uit buitenlandse belastingparadijzen als Bermuda en de Britse Maagdeneilanden, waar de Van der Vorms een deel van hun vermogen hebben ondergebracht.
Via een stichting in Luxemburg vloeide het geld naar Rotterdamse stichtingen die het welzijn ‘van de inwoners van de metropoolregio’ moesten bevorderen. Een daarvan was de Stichting Droom en Daad (geleid door Wim Pijbes) die het museum Fenix liet bouwen.
Kan zo veel gulheid de bittere smaak van belastingontwijking wegpoetsen?
Ook deze week: advies Raad voor Cultuur over publieke cultuursector
Toevallig kwam de Raad voor Cultuur deze week met een nieuw advies over de rijkssubsidies voor cultuur (jaarlijks 560 miljoen euro). Het huidige stelsel remt vernieuwing en helpt niet om cultuur toegankelijker te maken.
Cultuurminister Eppo Bruins (NSC) weigert meer geld (200 miljoen) uit te trekken voor een grote systeemverandering, zoals de Raad voor Cultuur eerder heeft voorgesteld. In het nieuwe advies stelt de Raad twee kosteloze maatregelen voor.
Allereerst verlenging van de subsidietermijn van vier naar acht jaar, om organisaties meer zekerheid te geven en het aantal aanvraagprocedures te halveren. Daarnaast moet de ‘gezamenlijke verantwoordelijkheid’ van Rijk, provincies en gemeenten worden verankerd in de wet.
EW’s visie: Fenix is een verademing vergeleken bij publieke musea
Door: Geerten Waling, redacteur Nationale identiteit & integratieDat je netjes belasting moet betalen, is een gegeven. Net als dat vooral de allerrijksten daar nogal eens moeite mee hebben en alles doen om belastingen te ontwijken of zelfs ontduiken.
Maar een derde gegeven is dat het, in Nederland althans, niet alledaags is (al komt het wel voor) dat een grootgeldbezitter serieus de portemonnee trekt om iets terug te geven aan de samenleving waarin hij zo rijk kon worden.
Al die gegevens kunnen naast elkaar bestaan. De bedenkelijke financieringsconstructie achter Fenix neemt niet weg dat het museum een bijzondere aanvulling biedt op het cultuurlandschap.
Het is moeilijk denkbaar dat er met publiek geld ooit een museum wordt gebouwd met tegelijk zo’n groot budget en zo veel vrijheid en eigenzinnigheid.
Een museum zonder uitlegbordjes, triggerwarnings en schaamtestickers
Een museum dat is opgezet met het oog op de beleving van de bezoeker, niet vanuit het verheven hobbyisme van een legertje conservatoren en kunstprofessoren.
Een museum bovendien dat zichzelf niet muilkorft door bij elk object uitlegbordjes, triggerwarnings en schaamtestickers te plaatsen. Waar de bezoeker een eigen mening mag hebben over de kunst – en waar je beleving belangrijker is dan je expertise om de tentoonstelling ‘echt te begrijpen’.
Van de gesubsidieerde cultuursector valt weinig te verwachten
Het advies van de Raad voor Cultuur geeft aan waar het aan schort in de gesubsidieerde cultuursector, maar ook hoe weinig verbetering voorlopig valt te verwachten.
Een revolutie om vernieuwing en toegankelijkheid te bevorderen is ver te zoeken. Hoe anders is dat in privaat gefinancierde instituties als museum Fenix! De weigering van filantropen om eerlijk belasting te betalen blijft verfoeilijk, maar helemaal onbegrijpelijk is die toch niet.
De komende tijd zal veel worden gesproken over de kwaliteit van het museum, zijn plek in Rotterdam en in de kunstwereld en zijn rol in het publieke debat over migratie.
Dat is allemaal belangrijk. Maar minstens zo belangrijk is de vraag wat de gesubsidieerde musea, die een stuk ouderwetser en meer in zichzelf gekeerd lijken te zijn, zouden kunnen leren van de lef en het pionierswerk van zo’n particuliere stichting.
Reageren? Praat mee op XVerdere verdieping: Fenix is geen historisch museum
Museum Fenix is gehuisvest in een historische havenloods aan de Nieuwe Maas, met uitzicht op Hotel New York en de pier die zo veel duizenden oude Nederlanders zag vertrekken en nieuwe zag arriveren.
De plek is bewust gekozen: Fenix staat volledig in het teken van het thema migratie. Toch is het geen historisch museum zoals Ellis Island in New York. Fenix biedt een keur aan kunstwerken die de bezoeker aan het denken moeten zetten over diens eigen band met het onderwerp.
EW interviewde directeur Anne Kremers, onder meer over haar visie op kunst en de museumwereld en over haar vernieuwende aanpak. Kremers wil een ‘totaalervaring’ bieden. Van de tentoonstelling (met oude meesters naast moderne en contemporaine kunst) tot aan de museumwinkel en het restaurant: van begin tot eind moet de bezoeker worden verrast en geraakt.
Bezuinigen op kunst? Cultuursector maakt dat wel heel verleidelijk