Met vaker vertoond gejammer, geschreeuw en druk op de politiek vecht Hilversum tegen opgelegde bezuinigingen. Maar voor de keuze welke programma’s worden geofferd, is de publieke omroep zelf verantwoordelijk.
Als er een lijn valt te ontdekken in de televisieprogramma’s van de publieke omroepen die sneuvelen door de bezuinigingen, dan is het dat die programma’s bij uitstek door die omroepen zouden moeten worden gemaakt.
En als er een lijn valt te ontdekken in de programma’s die vooralsnog worden gehandhaafd, dan is het dat veel van die programma’s commercieel zijn en net zo goed door RTL en SBS kunnen worden gemaakt.
In de eerste categorie vallen onder meer Zomergasten, Kassa, Het Zondagochtend Concert en allerlei documentaires. Die programma’s informeren, bieden kunst en cultuur en zorgen voor verdieping.
Denk bij die tweede categorie aan Boer zoekt Vrouw, Wie is de Mol? en Heel Holland Bakt.
Prioriteiten liggen niet bij de wettelijke taken
Deze keuzes maken de publieke omroepen en koepelorganisatie NPO toch echt zelf. Hilversum moet van het kabinet in 2027 157 miljoen euro bezuinigen, maar mag zelf bepalen hoe. Dit en volgend jaar heeft de publieke omroep nog krap 1 miljard te besteden.
De prioriteiten van de omroepen liggen, zoveel wordt duidelijk uit de gemaakte keuzes, niet waar ze volgens hun wettelijke taken zouden moeten liggen: het bieden van informatie, cultuur en educatie. Amusement mag, maar moet bijdragen aan die drie doelen.
Taarten zien bakken, zal best leerzaam zijn, maar valt er niet onder. Althans, dat zou je denken.
Buitenlui huilen met de publieke omroep mee
We kunnen niet anders, is het luide verweer van omroepbonzen. ‘Iconische’ programma’s als Zomergasten verdwijnen, wordt er gejammerd. Door de bezuinigingen dreigt zelfs de ‘verbinding’ in de maatschappij verloren te gaan en komt de democratie in gevaar, wordt beweerd.
En dat komt allemaal door dat vermaledijde, rechtse, nu demissionaire kabinet dat de bezuinigingen oplegde.
Lees ook: Femke Halsema bij Zomergasten: de rattenplaag waar niemand op doorpakte
Programmamakers en buitenlui huilen mee. Zoals voormalig Zomergasten-presentator Joris Luyendijk, die in NRC schreef dat ‘de rechtse elite lekker mee doet met het treiteren, ondermijnen en slopen van de publieke omroep’.
Ministers kiezen niet welke programma’s worden geschrapt
Voor het gemak wordt vergeten dat de NPO dit voorjaar zelf besloot om te stoppen met het gewaardeerde radioprogramma Kunststof (over kunst, cultuur en media) en dat de VPRO nog eerder (december vorig jaar) zelf besloot om het documentaire-programma Tegenlicht van de buis te halen.
Kunststof wordt een podcast, Tegenlicht is inmiddels op YouTube te zien.
Daar had de toenmalige verantwoordelijk minister Eppo Bruins (NSC) niet de hand in. Net zo min is zijn opvolger Gouke Moes (BBB) verantwoordelijk voor het offeren van Zomergasten.
Waarom reorganisatie tot 2029 duurt, is een raadsel
De NPO en de omroepen hadden andere keuzes kunnen maken. Snijden in de organisatie bijvoorbeeld. Van Bruins hoefden de NPO en de omroepen dat pas in 2029 te doen. En dat is onverstandig.
Lees ook: Veldslag om Hilversum: hoe fors worden de bezuinigingen bij de NPO?
Om het aantal bestuurders te verminderen en de efficiëntie in Hilversum te vergroten, verplichtte hij de zeventien omroepen in het publieke bestel om op te gaan in vier tot vijf zogenoemde productiehuizen.
Waarom dat tot 2029 kan wachten, is een raadsel. Bedrijven die reorganiseren, richten zich doorgaans eerst op overtollige managers (en ander personeel). Het duurt nog drie jaar (2026, 2027 en 2028), voordat de organisatie wordt aangepakt en er – eventueel – omroepbestuurders sneuvelen.
Tot 2029 blijven ze zitten, geharnast voor de strijd die de fusiegolf ongetwijfeld oplevert. Door hoeveel programma’s gaat er in die periode nog een streep?
Omroepbestuurders zouden nu ook kunnen opstappen
Veel besparingen zal het niet opleveren als er directeuren en managers vertrekken, laten woordvoerders alvast weten. Op een totale bezuiniging van 157 miljoen euro zet het inderdaad weinig zoden aan de dijk, maar elk miljoen is meegenomen.
Zeker als het nut van zulke uitgaven ver te zoeken is. Zo heeft de kleine, nauwelijks zichtbare omroep Zwart twee directeuren die ieder anderhalve ton verdienen.
Daarbij, als bestuurders echt zo begaan zijn met het lot van het publieke bestel, zouden ze nu al kunnen opstappen, in plaats van in het programma-aanbod te snijden.
Publieke omroep is vele miljoenen kwijt aan sportrechten
Een andere keuze die de omroepen hadden kunnen maken – doeltreffender als het om geld gaat – is stoppen met dure sportuitzendingen. De NOS is naar verluidt minimaal 20 miljoen euro per jaar kwijt aan de uitzendrechten voor de samenvattingen van het Eredivisie-voetbal.
Komende zomer zendt de publieke omroep het WK Voetbal uit dat in de Verenigde Staten, Canada en Mexico wordt gehouden. Ook voor die rechten betaalt de NOS tientallen miljoenen. Bij zowel de Eredivisie als het WK zijn de productiekosten dan niet eens meegerekend.
Ineens ermee stoppen, kan niet, wegens lopende contracten. Maar de NOS had al wel kunnen aangeven dat ze in de toekomst niet meer meedingt naar die dure rechten.
In plaats daarvan jammerde Xander van der Wulp, hoofdredacteur van NOS Sport, dat de bezuinigingen ertoe zouden kunnen leiden dat Studio Sport Eredivisie op zondagavond 19 uur (met het bekende ‘bord op schoot’) verdwijnt. Weer zo’n ‘iconisch’ programma.
Publieke omroepen misbruiken hun eigen programma’s
Met die vele miljoenen zijn prachtige documentaires, dramaseries en kunstprogramma’s te maken. Maar juist die zijn dus de klos.
Tactiek, effectbejag? Zou goed kunnen. Schreeuw van de daken dat Zomergasten en Tegenlicht eraan gaan, en je hebt geheid aandacht en rumoer. Veelal gebeurt dat in uitzendingen van de publieke omroepen zelf.
Zo wordt de druk op politiek Den Haag vergroot. In het verleden werkte dat vaak en werden bezuinigingen teruggedraaid. Tegenwoordig is dat met de overwegend rechtse Tweede Kamer lastiger, want die is kritisch over de publieke omroep.
Publieke omroep mag meer reclamegeld ophalen
Maar één ‘slagje’ is toch alweer gewonnen. De Kamer gaf eind november toestemming aan de publieke omroep om meer reclame uit te zenden op radio en tv.
Dit, om de bezuinigingen iets te compenseren. De publieke omroep kan daar 12 miljoen euro extra mee verdienen. De Ster, het advertentiebedrijf van de publieke omroep, draagt jaarlijks rond 200 miljoen euro bij aan het totale budget van de omroep van krap 1 miljard.
Lees ook: De rot van correctheid dreigt weer toe te slaan op tv
Raar blijft het dat de publieke omroep naast belastinggeld ook nog advertentie-inkomsten opstrijkt. Commerciële omroepen en private uitgevers moeten zich bedruipen met louter reclamegeld. Dat is concurrentie- en marktverstorend.
Keuzes van omroepbestuurders blijven discutabel
Bovendien leidt dat er ook toe dat de publieke omroepen commerciële programma’s handhaven. Die leveren door de hogere kijkcijfers meer advertentie-inkomsten op.
Dit kun je Bruins, eerdere bewindslieden en de Kamer kwalijk nemen: ze houden een publiek bestel met duale financiering in stand. Die afhankelijkheid van de Ster-gelden wordt vanaf 2027 alleen maar groter.
Dat maakt de keuze van de omroepbestuurders om met onder meer Boer zoekt Vrouw door te gaan hoogstens iets begrijpelijker, maar die keuze blijft discutabel. Misschien moeten programmamakers én groupies van de publieke omroep als Luyendijk eens daartegen fulmineren.