De feiten: Grote spionagezaak voortgezet in rechtbank Rotterdam
Het Openbaar Ministerie zal een 35-jarige medewerker van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) niet langer vervolgen in een grote spionagezaak. Dat werd 10 december bekend op een pro-forma-zitting in de extra beveiligde rechtbank in Rotterdam.
De inwoner van Gouda gold aanvankelijk als medeverdachte, maar volgens het OM heeft zij zich slechts aan ‘mineure feiten’ schuldig gemaakt en geldt haar voorarrest als voldoende straf.
Verdachte Abderrahim el M. (65) mag het proces verder in vrijheid afwachten. Ook hij zat eerder in voorarrest.
El M. wilde volgens het OM 46 terabyte aan informatie – zo’n 11,5 miljard A4’tjes – aan de Marokkaanse veiligheidsdiensten geven. Hij had volgens de AIVD toegang tot geheime informatie, zoals inlichtingen over terrorisme.
Premier Schoof zou op hoogte zijn van ‘werkwijze’
In oktober 2023 werd El M., analist en tolk bij de NCTV – met ook de Marokkaanse nationaliteit – opgepakt op Schiphol. Hij stond op het punt een vliegtuig naar Marokko te nemen. In zijn bagage trof de politie USB-sticks en gegevensdragers aan met staatsgeheime informatie.
Ook bij een huiszoeking vonden rechercheurs vele geheime documenten, onder meer op zijn nachtkastje, in de kinderkamer, en in dozen op zolder. Veiligheidsdienst AIVD had eerder vastgesteld dat El M. op het werk staatsgeheime stukken printte en mee naar huis nam. De AIVD maakte hier melding van, wat leidde tot zijn arrestatie.
De verdachte verklaarde eerder op zitting dat hij geen staatsgeheime informatie aan Marokko verstrekte en dat hij de zaak kan ‘uitleggen’. Zijn advocaat vroeg de rechtbank al om diverse getuigen te horen, onder wie AIVD-directeur Erik Akerboom en premier Dick Schoof, die in het verleden hoofd van de NCTV was.
Volgens de verdachte zou Schoof op de hoogte zijn geweest van zijn ‘werkwijze’ en daarmee hebben ingestemd. Het OM verzette zich in eerste instantie tegen het horen van de premier. Toch gebeurde het eerder dit jaar, achter gesloten deuren.
Beveiliging bij NCTV niet op orde
De omvang van het lek leidde tot een onderzoek door de Auditdienst Rijk. In november 2024 verscheen een aanvullend onderzoek van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD). Beide kwamen tot stevige conclusies.
Zo was de informatiebeveiliging bij zowel de NCTV als de politie niet op orde: er was beperkte controle over wie welke gevoelige informatie inzag, kon printen en kon meenemen. Er ontbraken ‘structurele risicoanalyses’.
Ook waren de maatregelen ontoereikend om misbruik door medewerkers te voorkomen. De Auditdienst Rijk spreekt van een cultuurprobleem, met verslapte aandacht en medewerkers die richtlijnen niet kenden. De dienst sluit niet uit dat eerder staatsgeheime informatie is gelekt.
De CTIVD benadrukt dat het hele stelsel van informatiebeveiliging kwetsbaar is, en dat de NCTV signalen over gebrekkige beveiliging sneller en beter moet oppakken.
EW’s visie: Veiligheid niet op orde bij de veiligheidsdienst
Door: Nard Lodewijk, redacteur Defensie en Nationale veiligheidDe ene veiligheidsdienst (de AIVD) moest de andere (de NCTV) wijzen op een ernstig lek. En het scheelde maar weinig, of El M. was al onderweg geweest naar Marokko.
Het is moeilijk voorstelbaar dat iemand zo veel staatsgeheime documenten in zijn bagage en woning heeft zonder daar een verklaring voor te kunnen geven. El M. houdt vol dat hij deze niet wilde lekken, maar de enorme hoeveelheid materiaal maakt die ontkenning ongeloofwaardig.
Staatsgeheimen meenemen moet onmogelijk worden
Nog zorgwekkender is dat deze situatie überhaupt kon ontstaan. De bevindingen van de CTIVD en de Auditdienst Rijk liegen er niet om: de NCTV kende een verslapte beveiligingscultuur, waarin regels niet werden nageleefd, procedures ontbraken en medewerkers gevoelige documenten zonder noemenswaardige controle konden downloaden, printen en mee naar huis nemen.
Natuurlijk, het blijft mensenwerk. Een werkgever moet ervan uit kunnen gaan dat werknemers vertrouwelijk omgaan met gevoelige informatie. Toch is het verstandig het zekere voor het onzekere te nemen, en de werkwijze zo in te richten dat het technisch onmogelijk wordt om staatsgeheime informatie mee naar huis te nemen.
De strafzaak moet uitwijzen of El M. schuldig is aan het lekken van staatsgeheime informatie. Maar dat hij de informatie überhaupt mee kon nemen, is al een veiligheidsincident van de hoogste orde. Terecht bestempelde toenmalig Kamerlid Jesse Six Dijkstra (NSC) de zaak in april als ‘één van de grootste veiligheidsschandalen uit de recente Nederlandse geschiedenis’.
Wie zei wat bij het Kamerdebat in april over de gelekte staatsgeheimen?
Bron: NSC, Tweede Kamer, Open overheid, NCTV- Kamerlid Jesse Six Dijkstra (NSC): ‘De slechte beveiliging maakt ons kwetsbaar en geeft grote risico’s voor onze nationale veiligheid.’
- David van Weel, minister van Justitie en Veiligheid (VVD): ‘Treurig dat zo’n groot incident nodig was voor verandering.’
- Kamerlid Emiel van Dijk (PVV): ‘Met een dubbele nationaliteit komt dubbele loyaliteit; mensen met een dubbel paspoort horen niet bij staatsgeheimen.’
- Kamerlid Marieke Wijen-Nass (BBB): ‘USB-sticks zouden alleen in het NCTV-pand zelf mogen worden gebruikt; buiten werktijd heb je niets aan gevoelige informatie.’
- Kamerlid Ingrid Michon (VVD): ‘De veiligheidsscreening van medewerkers moet beter en periodiek worden herhaald.’
- Kamerlid Songül Mutluer (GroenLinks-PvdA): ‘De NCTV gaat zonder staatsgeheimen werken óf er komt toezicht op het niveau van de CTIVD.’
- Mirjam Bikker, fractievoorzitter ChristenUnie: ‘Basale veiligheidsmaatregelen waren niet op orde; alle ADR-aanbevelingen moeten zo snel mogelijk worden uitgevoerd.’
- Minister Uitermark van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (NSC), in juli: ‘De beveiliging van staatsgeheimen is onvoldoende gebleken, en in het huidige dreigingsbeeld is dringend verbetering nodig.’
- NCTV, eind 2024: ‘De informatiebeveiliging was niet op orde: NCTV en politie moeten beter voorbereid zijn op misbruik door eigen medewerkers.’