Al te vaak wordt vergeten dat als kiezers een beetje gelukkig zijn over hun bestaan en hun portemonnee, ze geneigd zijn de zittende coalitie te belonen. Andersom werkt dat trouwens net zo goed.
We krijgen in dit nieuwe jaar op zijn minst één keer verkiezingen en misschien nog eens. De Statenverkiezingen van 18 maart kunnen immers tot turbulentie leiden die nieuwe Kamerverkiezingen nodig maakt.
Eenzijdig
Een beloning van de kiezers belandt door de bank genomen echter nogal eenzijdig bij de partij van de premier. Dat bezorgde Ruud Lubbers van het CDA winst in 1986, Wim Kok van de PvdA winst in 1998 en Jan Peter Balkenende van het CDA winst in 2006. Coalitiepartner VVD deelde nooit in die winst, behalve in 1998 toen er een bijzondere situatie was, onder meer doordat Frits Bolkestein vanuit de Tweede Kamer extra profiel gaf.
Kiezers belonen de premier vooral als het kabinet aantrad in slechte tijden en het na de kabinetsperiode beter gaat. Ook dat ging op in 1986, 1998 en 2006. En andersom werkte het ook: in 1994, 2002 en 2010 werden coalitiepartijen, zeker ook die van de premier, door de kiezer zwaar gestraft omdat het economisch slechter ging dan bij hun aantreden.
Het kan natuurlijk interessant zijn om met die ervaringen in de hand naar de aanstaande verkiezingen te kijken. De VVD van premier Mark Rutte doet het alvast een stuk slechter in de peilingen dan bij de Kamerverkiezingen van 2010 en 2012, waaruit zijn VVD tot twee keer toe als grootste tevoorschijn kwam. Maar de VVD doet het, helemaal volgens het boekje, in elk geval een stuk beter dan coalitiepartij PvdA, die het afgelopen jaar twee verkiezingen verloor en in een neerwaartse dynamiek is beland.
Vers vertrouwen
Rutte kan kennelijk nog niet profiteren van de wat beter lopende economie, waarbij moet worden beseft dat het herstel van economisch vertrouwen ook nog vers is. Bovendien is het niet erg robuust: een procentje groei, misschien anderhalf. Wat Rutte nog erg kan helpen, is dat het risico op werkloosheid afneemt en vooral ook dat de koopkracht voor het eerst in jaren weer wat toeneemt, vooral dankzij de lage inflatie overigens.
Eerdere premiers in wier kabinetsperiode de economie herstelde, konden met veel mooiere cijfers pronken. In 1986 zou de economische groei onder Lubbers uitkomen op 3,3 procent, in 1998 onder Kok op 3,9 procent en in 2006 onder Balkenende op 2,9 procent.
De 1,2 à 1,5 procent die voor dit nieuwe jaar wordt verwacht, steken daar toch wat schamel bij af, waarbij moet worden aangetekend dat de economische groei van vroeger nu niet zo makkelijk meer te halen is.
Bij dat alles kun je je afvragen of de premier het wel altijd werkelijk heeft verdiend om een bonus van de kiezers te krijgen omdat het inmiddels economisch beter gaat. Die vraag is in het geval van Rutte zeker ook op zijn plaats. Het gaat nu immers wel iets beter, maar eerder hadden de Nederlanders het zeker ook door het beleid van Rutte slechter.
Het was immers de keus van Rutte, overigens steeds gesteund door D66 en ChristenUnie, aanvankelijk ook door het CDA, tussentijds door GroenLinks en sinds vorig jaar door SGP, om het economisch beleid volledig ondergeschikt te maken aan het snel verminderen van het begrotingstekort en daartoe midden in crisistijd voor meer dan 20 miljard aan lastenverhogingen door te voeren. Dan moet je niet klagen dat de mensen te weinig besteden, dan heb je er zelf aan bijgedragen dat ze weinig te besteden hebben.
Logisch
Als het nu wat beter gaat, komt het ook doordat Ruttes grote lastenverzwaringen weliswaar niet weg zijn, maar het accent in 2015 toch vooral verschuift naar verlaging van de overheidsuitgaven, vooral bij de zorg. Dat is extra pech voor Diederik Samsom van de PvdA. Want waar Rutte het vooral op zijn bordje krijgt als hij de lasten verzwaart, is de electorale aanhang van Samsom juist gevoelig voor bezuinigingen in zorg en sociale zekerheid.
De peilingen laten dus een logisch beeld zien. Hoewel het wat beter gaat, wordt de premier vooralsnog niet beloond, omdat de groei nog niet veel voorstelt en mensen heus nog wel weten dat hij de premier van de lastenverzwaringen is. Voor de arme Samsom moeten we het ergste vrezen.