De feiten: Aan de vooravond van een AOW-explosie
Bron: Diana Starmans, bestuursvoorzitter SVBIn het Utrechtse kantoor van de Sociale Verzekeringsbank (SVB) gingen politieke partijen vrijdag 17 oktober in debat over de toekomst van de AOW. Dat deden zij onder leiding van Merel Westrik, bekend van onder meer het Sinterklaasjournaal en RTL Nieuws dat zij jarenlang presenteerde.
Moet het basispensioen worden versoberd? Zo ja, hoe? En is dat uitvoerbaar? Wat willen de partijen eraan doen?
Onduidelijke woonsituaties maken AOW-uitkering ingewikkelder
De SVB worstelt als uitvoerder steeds meer met de AOW. Bestuursvoorzitter Diana Starmans was tijdens de introductie vrijdag helder over de problemen die haar organisatie tegenkomt bij het vaststellen van de juiste uitkering.
Hoe zit het bijvoorbeeld als een kleindochter bij oma op zolder intrekt? Wat gebeurt er met de AOW-uitkering als een van de partners naar een verpleeghuis moet? Of hoe zit het met broers die samenwonen? In tal van situaties is het voor AOW-gerechtigden en de SVB onduidelijk of er recht bestaat op de uitkering voor samenwonenden of die voor alleenstaanden.
Aantal AOW’ers groeit met bijna een miljoen
De komende vijftien jaar neemt het aantal AOW’ers met een kleine miljoen toe. Dat betekent ook dat de SVB steeds vaker op onderzoek uit moet om de juiste uitkering vast te stellen. De SVB vraagt al tijden aandacht voor dit probleem, maar de politieke partijen hebben nog geen duidelijke plannen om iets hieraan te doen.
Wel was tijdens het debat te merken dat politieke partijen de uitkering heel omzichtig aanpakken, ook al zullen de AOW-uitgaven fors groeien in de komende jaren. Want wie aan de AOW komt, komt aan het inkomen van 3,7 miljoen kiezers.
Wie zegt wat? Dit willen partijen
Bron: CDA, GroenLinks-PvdA, VVD, D66, SP, BBB, 50Plus, NSC en Volt- CDA, woordvoerder Inge van Dijk: pleit al langer voor een vereenvoudiging in de uitvoering van de AOW. Maar de partij vreest ook dat de Tweede Kamer een vereenvoudigingsoperatie, zoals vaker, torpedeert met onuitvoerbare moties.
- GroenLinks-PvdA, Marleen Haage: wil een hoger minimumloon, waardoor de eraan gekoppelde AOW automatisch ook stijgt. De kosten van 5 miljard euro worden neergelegd bij het bedrijfsleven en de hogere inkomens.
- D66, Nathalie van Berkel: wil ook een hoger minimumloon, maar de AOW voor één keer niet volledig daaraan koppelen.
- SP, Bastiaan Meijer: wil de ingangsdatum van de AOW terug naar het bereiken van de 65-jarige leeftijd. De bekostiging komt uit een hogere belasting voor vermogenden (met een vermogen van 5 miljoen euro of meer).
- 50Plus, Jan Struijs: wil een dertiende maand voor AOW’ers. Extra AOW-uitgaven moeten worden betaald door fraude in de zorg te verminderen.
- BBB, Agnes Joseph: wil uiteindelijk toe naar een geïndividualiseerde AOW-uitkering. Samenwonend of alleen, iedereen krijgt een even hoge uitkering.
- VVD, Bart Bikkers: wil de ingangsleeftijd van de AOW sneller laten meestijgen met de levensverwachting.
- NSC, Tjebbe van Oostenbruggen: wil de vereenvoudigingsoperatie bekostigen door opbouw van kleine AOW’tjes aan te pakken. Dat betreft mensen die slechts enige jaren in Nederland wonen, maar wel levenslang vanuit Nederland een kleine uitkering krijgen.
- Volt – Geert van der Veer: wil AOW voor iedereen, oftewel de invoering van een basisinkomen.
EW's visie: AOW moet op de schop
Door: Jeroen van Wensen, financieel journalistHet aantal AOW’ers groeit van 3,6 miljoen in 2025 naar 4,6 miljoen in 2040. Ook neemt hun aantal toe ten opzichte van de beroepsbevolking. Tot en met 2040. Daarna stabiliseert deze zogenoemde AOW-druk.
AOW-uitgaven stijgen sneller dan de economie
Doordat er meer AOW’ers komen, nemen ook de AOW-uitgaven toe in de komende vijftien jaar. De Studiegroep Begrotingsruimte, een club van topambtenaren en economen, raamt dat zij zullen stijgen van 4,7 procent van het nationaal inkomen (het bbp) in 2025 naar 5,7 procent in 2040.
Uitgedrukt in de hoogte van AOW-uitkeringen en het bbp van 2025 (zo’n 1.200 miljard euro) betekent dat een stijging van rond de 12 miljard euro per jaar – dus van momenteel zo’n 52 miljard naar 64 miljard euro per jaar rond 2040.
Een dubbele vergrijzing
Tegelijk voltrekt zich een dubbele vergrijzing: meer ouderen, die ook nog eens ouder worden. Het aantal tachtigplussers maakt nu 5 procent uit van de totale bevolking, rond 2050 is het 10 procent.
En dat vertaalt zich in hogere zorgkosten. Zo stijgen de uitgaven voor de langdurige zorg (‘verpleegzorg’) van 3 procent in 2025 (zo’n 37 miljard euro) naar 4,7 procent in 2050 volgens de Studiegroep. Uitgedrukt in bedragen van 2025 is dat zo’n 20 miljard euro per jaar extra.
Kosten vergrijzing: bijna anderhalf keer de defensiebegroting
De kosten van de vergrijzing lopen hard op. Met ongeveer 30 miljard euro per jaar (uitgedrukt in bedragen van 2025). Dat is bijna anderhalf keer de huidige defensiebegroting. Het zal uiteindelijk toch de AOW’er zijn, zeker de wat rijkere, die dit moet gaan betalen.
Politieke partijen die iets anders beweren, weten zelf wel beter. Ja, er zijn ook veel arme AOW’ers. Maar de groep is in doorsnee rijk en heeft de kleinste kans om in armoede te vervallen.
Goudlokje-scenario: eerdere kabinetten hadden veel geluk
Vaak wordt betoogd dat ingrepen niet nodig zijn. Het argument is dan dat begin deze eeuw nog werd geraamd dat de AOW-uitgaven flink zouden stijgen. Maar achteraf bezien bleef de AOW goed betaalbaar: in procenten van de economie veranderden de uitgaven eraan nagenoeg niet.
Maar dat kwam voort uit een ongewoon gunstige combinatie van economische groei, een beroepsbevolking die snel in omvang toenam en veel werkte, plus een kabinet dat juist wel snoeihard durfde in te grijpen in de AOW: een toeslag voor jonge partners verviel en de AOW-leeftijd ging omhoog.
De vraag is of dit goudlokje-scenario zich de komende jaren herhaalt.
Samenwonen moet lonen, ook om wooncrisis op te lossen
Tot slot verdient een geïndividualiseerde AOW veel meer aandacht. Nu willen alleenstaande AOW’ers vaak liever niet samenwonen, omdat zij dan (waarschijnlijk) worden gekort op de AOW.
Als de leefvorm niet meer uitmaakt voor de hoogte van de uitkering, dan stimuleert dat het samenwonen. Dat gaat eenzaamheid tegen, het maakt de bevolking gemiddeld gezonder en er komen huizen vrij. En het is de beste vereenvoudiging in de uitvoering.
Het idee dat samenwonenden per persoon minder krijgen dan een alleenstaande, zoals nu het geval is, valt lastig te verdedigen. De overheid zou juist gezien de maatschappelijke winst het samenwonen flink moeten belonen.
Wie durft de AOW echt te hervormen?