De feiten: Zorg belangrijk als thema, eigen risico vormt heikel twistpunt
Zorg staat in een rondvraag van Ipsos I&O volgens kiezers hoog op de lijst van belangrijkste verkiezingsthema’s, net achter wonen en asiel & migratie. Zowel tijdens de vorige campagne als deze spitst het politieke debat zich voornamelijk toe op de toekomst van het eigen risico.
Iedereen zal zich de felle strijd herinneren die bij de vorige campagne ontbrandde rond het eigen risico. PVV-leider Geert Wilders kwam tijdens een tv-debat in 2023 op de proppen met een vrouw voor wie de zorgkosten een onoverkomelijk probleem zouden vormen en stelde dat zijn partij het eigen risico meteen zou afschaffen. Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) bracht ertegenin dat dit niet zomaar gaat.
Afschaffen eigen risico blijft politiek breekpunt
Eenmaal in het kabinet ondervond PVV-zorgminister Fleur Agema dat Wilders weliswaar had gescoord in het debat, maar dat de werkelijkheid weerbarstiger was. Het per direct afschaffen van het eigen risico bleek onhaalbaar.
Agema bevroor het eigen risico op 385 euro per jaar in 2025 en 2026, en het voornemen van het kabinet was om het in 2027 te halveren. Of dat doorgaat, hangt sterk af van de verkiezingsuitslag, want de partijen hebben op dit punt zeer uiteenlopende standpunten.
Die verschillen zitten niet zozeer waar je ze zou verwachten, dus tussen linkse en rechtse partijen, maar doorkruisen partijlijnen.
Weinig steun voor PVV-plan bij rechtse partijen
De PVV staat aan de rechterkant nogal alleen op dit punt. Potentiële coalitiepartners als VVD en JA21 zien dat afschaffen helemaal niet zitten.
Wie wil wat met het eigen risico?
Bron: Verkiezingsprogramma's 2025- De PVV blijft erbij: het eigen risico volledig en direct afschaffen. Verzekerden mogen daarvan niets merken in hun premie: de overheid compenseert zorgverzekeraars via ombuigingen elders in de Rijksbegroting en door strakkere fraudebestrijding. Zo verdwijnt de drempel aan de poort volgens de PVV helemaal.
- GroenLinks-PvdA schaft het eigen risico stapsgewijs af, te beginnen bij veelgebruikers en kwetsbare groepen. Het vrijwillig eigen risico verdwijnt ook. De financiering verschuift in de richting van meer inkomensafhankelijk en collectief, zodat lagere en middeninkomens minder premie betalen naarmate het eigen risico wordt afgebouwd.
- Het CDA draait de halvering terug en kiest voor zogenoemde tranchering per behandeling: je betaalt kleinere bedragen per zorgtraject in plaats van één groot bedrag. De partij wil de prikkel tot doelmatig gebruik behouden, maar de betaalpijn spreiden. Samenhangend hiermee zet het CDA in op een strengere blik op wat in het basispakket zit en het tegengaan van zorg van aanbieders die geen contract hebben met een zorgverzekeraar.
- De VVD zet de voorgenomen halvering terug en sluit een hogere eigen-risicogrens niet uit om premiestijging te beperken. Betalen gebeurt gespreid (per keer), zodat het niet allemaal in januari valt. De kern is: het eigen risico blijft een instrument om de zorgkosten te beteugelen, terwijl het basispakket strenger wordt bewaakt.
- D66 houdt het eigen risico, maar is voor een plafond per behandeling (ongeveer 150 euro) zodat niemand in één keer een groot bedrag kwijt is. Voor mensen met een beperking of chronische aandoening gaat het eigen risico omlaag via gerichte regelingen. D66 wil zo de prikkel tot kostenbeperking behouden zonder harde piekbetalingen.
- JA21 draait de halvering terug en houdt vast aan een substantieel eigen risico. De partij ziet het als noodzakelijke prikkel tegen overgebruik en combineert dit met maatregelen tegen no shows en verspilling. Doel is uitgavengroei afremmen zonder de toegang tot noodzakelijke zorg te belemmeren.
- Forum voor Democratie wil het eigen risico verlagen naar 200 euro en keert zich tegen inkomensafhankelijke premies. Het past in de bredere lijn van de partij om drempels voor zorggebruik te verlagen en tegelijk de bureaucratie te verminderen en vrije artsenkeuze te behouden.
- BBB laat de halvering van het eigen risico in stand en verlegt de focus naar pakket- en stelselwijzigingen. De partij wil één wettelijk verplichte basisverzekering met gelijke inhoud en premie, minder bureaucratie en het schrappen van niet-werkzame zorg – waardoor het eigen-risicodossier niet verder hoeft te veranderen.
- De Partij voor de Dieren schaft het eigen risico volledig af binnen een publiek zorgfonds. Mondzorg, fysio en anticonceptie worden ruimer vergoed, en eigen betalingen maken plaats voor meer collectieve financiering via inkomensafhankelijke bijdragen. Zo moet financiële drempelzorg verdwijnen.
- De SP schaft het eigen risico volledig af als onderdeel van een Nationaal Zorg Fonds. Inkomensafhankelijke bekostiging vervangt premies en zorgtoeslag, waardoor volgens de partij de meeste huishoudens erop vooruitgaan. Eigen betalingen aan de poort verdwijnen geheel.
- DENK wil het eigen risico volledig schrappen en vooral lage en middeninkomens laten profiteren van lagere premies. Dekking zoekt de partij in prijsregulering en scherpe inkoop van medicijnen en hulpmiddelen, plus het beperken van winstmarges in de keten.
- Volt houdt het eigen risico in stand, zonder een nieuw bedrag te noemen. De partij koppelt eventuele aanpassingen aan bredere stelsel- en belastinghervormingen en zet vooral in op preventie, minder administratieve druk en beter personeelsbeleid, in plaats van aan het eigen risico te sleutelen.
EW's visie: Eigen risico is nuttige rem, maar het kan slimmer
De meeste zorgeconomen zijn het erover eens dat het eigen risico een nuttige rem is op onnodige zorg, maar in de huidige vorm een te bot instrument. Het leidt er namelijk ook toe dat mensen met weinig geld of een chronische ziekte waardevolle zorg uitstellen of helemaal mijden. Hun boodschap is daarom: niet simpelweg omhoog of omlaag, maar slimmer, gelaagder maken.
Concreet: in kleine porties afrekenen per behandeling in plaats van één grote hap aan het begin van het jaar. Dat voelt eerlijker en voorspelbaarder. In de politiek lijkt dat op plannen van D66 (plafond per behandeling) en het CDA (tranchering per behandeling). De VVD wil betalingen ook spreiden, zodat je niet in januari meteen een groot bedrag kwijt bent.
Alternatieven: van stop-loss tot stapsgewijs afschaffen
Ten tweede: bouw een jaarlimiet in (een stop-loss) zodat mensen die pech hebben niet eindeloos blijven betalen. D66 wil specifiek chronisch zieken ontzien.
GroenLinks-PvdA kiest een andere route: het eigen risico stapsgewijs afschaffen, net als het vrijwillig eigen risico (dat economen vaak onhandig vinden omdat het vooral gezonde mensen bevoordeelt). PVV wil houdt ook vast aan direct afschaffen, met compensatie elders in de begroting.
SP en Partij voor de Dieren willen het eigen risico wel helemaal schrappen, maar zijn dan weer voorstanders van een geheel nieuw publiek zorgfonds. Eigenlijk: terug naar het ziekenfonds.
Inkomensafhankelijkheid speelt al grotere rol dan gedacht
Economen pleiten verder voor maatwerk naar inkomen en gezondheid: lagere of geen bijdragen voor lage inkomens en veelgebruikers. Wie meer kan dragen, betaalt iets meer.
Maar daarbij moet wel worden opgemerkt dat de bijdrage die burgers betalen aan de zorg al veel inkomensafhankelijker is dan zij lijkt. De premie voor de zorgverzekering en het eigen risico mogen dan voor iedereen gelijk zijn, allerlei andere zorgbijdragen, zoals bijdragen aan de Zorgverzekeringswet en de Wet langdurige zorg, betaal je via je loonstrook of belastingaangifte en zijn afhankelijk van het inkomen.
Kortom: kies voor een slimmer systeem van eigen risico als rem op de zorguitgaven, en misbruik de regeling niet om via een omweg te nivelleren.