Nu Europa niet in staat blijkt om een oplossing te vinden voor de huidige migratiecrisis, nemen steeds meer lidstaten van de Europese Unie (EU) weer zelfstandig beslissingen om hun land te beschermen. Maar wie doet precies wat? Elsevier maakte een overzicht.
Buitengrenzen dicht – binnengrenzen open
Het vrije verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal vormt de hoeksteen van de EU. Dit systeem werkt alleen volgens het systeem ‘buitengrenzen dicht – binnengrenzen open’. In de ideale situatie houden alle lidstaten zich aan dit principe. Maar in de huidige migratiecrisis geldt dat ideale scenario al lang niet meer. Dit zijn de landen die zich nog aan dit principe houden.
- Bulgarije: grenst in het zuidoosten aan Turkije en is daarmee een buitengrens van de EU (niet van Schengen). Een 4,5 meter hoog hek met prikkeldraad en permanente videobewaking moet de migranten tegenhouden. Vrachtwagens en busjes worden doorzocht. Bulgarije houdt zo enkele honderden migranten per maand tegen. De grens met Roemenië (beiden EU) is in principe niet bewaakt. Op de grenzen met Servië en Macedonië (niet-EU) en met Griekenland (wel Schengen) geldt reguliere grensbewaking.
- Estland: heeft als Schengenland de reguliere plicht om de buitengrens te bewaken. Het land heeft zeven grensovergangen met Rusland. De binnengrens met Letland is gewoon open. Omdat hier vooralsnog geen bijzondere migranteninstroom is, blijft deze situatie onveranderd.
- Letland: Kreeg dit jaar te maken met een verhoogde migratie-instroom. Voorheen gingen de migranten, afkomstig uit Rusland en zelfs Vietnam, via Oekraïne, maar dat is veranderd. Steeds vaker kiezen ze voor Letland, dat in het oosten aan Rusland grenst. Zonder toestemming kom je in principe niet door deze 214 kilometer lange grenszone. Vanwege de toenemende migratiestroom is Letland van plan een hek te bouwen met camerabewaking aan de grens met Rusland. De binnengrenzen met Estland en Litouwen blijven voorlopig gewoon open.
-
Roemenië: grenst in het noorden en oosten aan Oekraïne en Moldavië. De grens bestaat uit rivier en bosrijk gebied. De grenzen worden bewaakt door bewapende agenten, maar toch zijn er veel smokkelactiviteiten, mede dankzij de hulp van corrupte grenswachten. Dit is een van de redenen waarom Roemenië nog niet is toegetreden tot de Schengenzone.
Wat betreft het bewaken van de EU-grenzen laat Roemenië zich leiden door andere landen. Als Oostenrijk de grens dichtgooit, zal Roemenië dat ook doen. Omdat de route Bulgarije-Roemenië-Hongarije op dit moment minder wordt gebruikt, ziet Roemenië nog geen aanleiding om de grenzen te sluiten. Dit kan veranderen wanneer de route via Kroatië wordt geblokkeerd. -
Spanje: heeft al jaren te maken met irreguliere migratie in de Spaanse enclaves Ceuta en Melilla. De metershoge hekken worden geregeld bestormd door Afrikaanse migranten. Ook proberen sommige migranten zwemmend Spaans grondgebied te bereiken.
Er zijn verder geen beperkingen voor de grenzen met Portugal en Frankrijk. Een beperkt aantal migranten trekt door naar Spanje.
Buitengrenzen dicht – binnengrenzen beperkt open
Sommige landen zien zich door de huidige migratiestroom genoodzaakt om ook maatregelen te nemen aan de binnengrenzen. Dit is tegen het principe van vrij verkeer, maar Europese regels staan toe om in noodgevallen vrijheidsbeperkende maatregelen te nemen. Er zijn twee landen die aan de ene kant de buitengrens stevig dichthouden, en tegelijkertijd de binnengrens beperkt open houden.
-
Litouwen: De buitengrens met Wit-Rusland is 380 kilometer lang, waarvan 299 kilometer uit water bestaat. De landsgrens wordt beschermd door grens met prikkeldraad. Op sommige plekken loopt dit hek dwars door dorpjes heen. De grens kan alleen met een visum worden overgestoken, maar voor grensbewoners die binnen 50 kilometer van de grens wonen, wordt een uitzondering gemaakt.
Ook Litouwen heeft steeds vaker te maken met illegale migratie. Het land werkt samen met Polen op het gebied van intensieve grenscontroles. Op de EU-binnengrens met Polen is het aantal controles de laatste jaren uitgebreid. Poolse en Litouwse politieagenten patrouilleren in de grensgebieden en houden verdachte voertuigen aan. Een opvallend groot deel van de migranten betreft Vietnamezen. De binnengrens met Letland blijft gewoon open. -
Polen: De 482 kilometer lange grens met Oekraïne is sinds 2004 een populaire route onder smokkelaars om goederen en mensen de EU binnen te smokkelen. De grenscontrole is daarom streng, met vaak lange wachttijden tot gevolg. Het grensgebied bestaat uit rivier, landerijen en bergen. Hoge hekken met wachttorens moeten irreguliere migranten buiten de deur houden. Dat lukt lang niet altijd. Vooral de Karpaten zijn een geliefd gebied onder mensensmokkelaars.
Ook de buitengrens met Wit-Rusland wordt bewaakt met een hek. Mobiele teams van de Poolse grenspolitie patrouilleren in het grensgebied. De twee buitengrenzen worden al jaren intensief bewaakt en er zijn dan ook geen nieuwe maatregelen genomen. Wel wordt er extra gepatrouilleerd in het grensgebied met Litouwen. -
Slowakije: was een van de landen die reeds in september extra maatregelen troffen aan de binnengrenzen. Het land stuurde 220 extra grenswachten naar de grenzen met Hongarije en Oostenrijk om intensiever te controleren op irreguliere migratie.
Slowakije heeft ook een 90 kilometer lange grens met Oekraïne. Die buitengrens, voorheen een geliefde plek onder smokkelaars, wordt nu streng bewaakt met een hek, camera’s en hitte-sensoren. Slowakije heeft op dit moment weinig last van de huidige migratiecrisis en wil dat graag zo houden. Het land heeft al aangegeven niet te zullen meewerken aan het quota-systeem van de EU. -
Slovenië: Lang zag Slovenië, ook een buitengrensland van de Schengenzone, de migratiestroom langs zich heen trekken. Maar toen Hongarije de grens met Kroatië sloot, gingen de migranten massaal via Slovenië.
In eerste instantie lieten de Sloveense autoriteiten de migranten doorreizen, maar dat gaat veranderen. Woensdag begon het land met het opbouwen van een hek met prikkeldraad langs de grens met Kroatië. Aangezien Oostenrijk en Kroatië met vergelijkbare initiatieven bezig zijn, lijkt het erop dat ook deze route wordt geblokkeerd voor illegale migranten. -
Finland: Met 7.000 asielzoekers in de maand oktober staat het land op de vierde plaats als het gaat om het aantal instromende migranten per hoofd van de bevolking. Vrijwel alle migranten komen het land binnen vanuit Zweden. Daarom begon ook Finland in september met intensievere controles rond de grens. Ook mag de Finse politie nu spontaan ID-checks uitvoeren in het hele land.
Finland is tegelijkertijd ook grensland in de Schengenzone. Het schaarsbevolkte Russisch-Finse grensgebied wordt door beide landen op reguliere wijze bewaakt met mobiele patrouilles en elektronische hulpmiddelen. Hier zijn verder geen bijzondere maatregelen genomen.
Buitengrenzen dicht – binnengrenzen dicht
Het is in principe niet de bedoeling dat zowel buitengrens als binnengrens wordt dichtgehouden. Maar wanneer andere lidstaten niet in staat zijn de buitengrens te bewaken, gooien sommige landen de binnengrens dicht.
-
Hongarije: Hongarije was tot voor kort een van de doorvoerlanden voor irreguliere migranten. Dat moest stoppen, aangezien Hongarije als buitenland van Schengen de plicht heeft de buitengrens te beschermen. De meeste migranten kwamen via Servië het land binnen. Daar maakte de Hongaarse regering een einde aan door de hele Hongaars-Servische grens met een hek met prikkeldraad af te schermen. Ook kreeg de politie meer macht door een wetswijziging waarin het oversteken van de grens werd aangemerkt als misdrijf.
Vervolgens weken de migranten uit naar Kroatië, maar kwamen alsnog Hongarije in. Onlangs voltooide Hongarije ook daar een grenshek, waarna de instroom van migranten stopte. Overigens spreekt Hongarije tegen dat hun grenzen ‘dicht’ zijn. Regulier verkeer kan immers gewoon doorreizen en asielzoekers kunnen zich melden bij de officiële grensposten. In de praktijk worden alle asielverzoeken afgewezen omdat migranten uit een veilig land komen.
Buitengrenzen open – binnengrenzen open
Een van de redenen waarom landen interne maatregelen moeten nemen, is omdat er landen aan de buitengrens zijn die de deur wagenwijd openhouden. Omdat zij zelf ook niet zitten te wachten op enorme migrantenpopulaties in eigen land, staan de binnendeuren net zo open als de buitendeuren.
-
Griekenland: Irreguliere migranten uit Turkije kunnen Griekenland bereiken via land of over de zee. De veelgebruikte landroute werd in 2011 afgesloten met een hek van 4 meter hoog. Die maatregel had succes: het aantal migranten dat Griekenland bereikte, daalde met 90 procent.
Totdat een nieuwe migratiegolf de kop op stak en dit keer kwamen ze via de zee. De Griekse grenspolitie kan de toestroom niet aan en laat de migranten gaan. De migranten krijgen wel een oproep zich te melden bij de immigratiedienst, maar in veel gevallen zit aan dezelfde brief een buskaartje naar Macedonië vastgeniet. Griekenland is op geen enkele manier in staat om de buitengrens van de Schengenzone te bewaken. -
Italië: krijgt aan de ene kant veel migranten binnen via de Middellandse Zee en ziet er aan de andere kant ook weer veel vertrekken. Officieel moet het land alle migranten die in het zuiden binnenkomen registreren en verwerken, in de praktijk gebeurt dit al lang niet meer.
Bewaken van de noordelijke grenzen doet Italië niet. De Italianen zijn erbij gebaat dat zo veel mogelijk migranten het land weer verlaten. Rome pleit al langer voor een quotasysteem. - Kroatië: Het nieuwste EU-lid Kroatië beschermt de EU-buitengrens niet. Migranten uit Servië worden opgevangen en doorgestuurd naar Slovenië. De Sloveense autoriteiten kunnen de toestroom niet langer aan, omdat ook Oostenrijk grensbeperkingen heeft ingesteld. Slovenië is daarom nu ook bezig met het bouwen van een hek. Het is wachten op de reactie van Kroatië.
Binnengrenzen open
Landen die geen directe buitengrenzen hebben, zijn verplicht om hun binnengrenzen open te houden. Deze situatie is nog maar in een zeer beperkt aantal landen van kracht. De meeste binnenlanden hebben de afgelopen maanden extra grenscontroles ingevoerd.
- Ierland: heeft geen last van de huidige migratiestroom. Wel zal het land enkele honderden migranten opvangen volgens het herverdelingsplan van de EU.
- Portugal: heeft geen last van de huidige migratiecrisis. Wel neemt het een aantal migranten op via het herverdelingsplan van de EU.
Binnengrenzen beperkt open
De meeste ‘binnenlanden’ hebben de afgelopen maanden maatregelen genomen tegen de migratiestroom.
- België: kondigde in september grootschalige grenscontroles aan. In de praktijk vallen die controles overigens tegen. Acht agenten houden vier grenzen, twee met Nederland, twee met Duitsland, in de gaten. Dit gebeurt ook niet de hele dag. Een grens is gemiddeld vijf uur per dag bewaakt.
- Denemarken: schroefde de incidentele grenscontroles reeds in 2011 op. Afgelopen zomer werd dit geïntensiveerd. Denemarken benadrukt dat alle controles vallen binnen de regels van Schengen en dat er dus geen muur of een hek staat. Het gaat om gerichte controles van verdachte personen in de grensgebieden.
-
Duitsland: Ook het gastvrije Duitsland ziet zichzelf genoodzaakt door de massale toestroom om intensief te controleren aan de grens. Dit gebeurt vooral aan de grens met Oostenrijk. Verkeer wordt hier vaak naar één baan geleid waar douanepersoneel verdachte voertuigen staande houden. Ook in treinen en op de stations worden weer persoonscontroles uitgevoerd.
In Duitsland woedt een flinke discussie over de manier waarop de instroom kan worden beteugeld. Transitzones aan de grens zijn een veel genoemde optie, maar zo ver wil Duitsland nog niet gaan. - Frankrijk: In het zuiden patrouilleert de gendarmerie rond de grens met Italië, hoofdzakelijk in de treinen en op stations. Migranten worden doorgaans teruggestuurd naar Italië, omdat zij volgens de regels daar hun asielaanvraag moeten doen. Vanaf 30 november tot 11 december is er tijdelijke grenscontrole vanwege VN-klimaattop in Parijs.
- Luxemburg: grenst enkel aan andere Schengenlanden. Permanente grenscontrole is er niet, maar de grenspolitie voert wel incidentele en gerichte controles uit.
- Nederland: is één van de landen die in september intensievere controles aan de grens invoerde. De Koninklijke Marechaussee voert gerichte, maar geen permanente controles uit op de weg en op het spoor. Alles gebeurt volgens de Schengen-regels. Dus maximaal twee treinen per dag per traject en maximaal acht treinen per dag. In één trein mogen maximaal twee coupés worden gecontroleerd. Van een serieuze grenscontrole is in Nederland dus geen sprake.
- Oostenrijk: Het grensbeleid van Oostenrijk is de afgelopen maanden veranderlijk geweest. Het ene moment werd het treinverkeer vanuit Hongarije helemaal platgelegd, om het enkele dagen later weer op gang te brengen. De vondst van een vrachtwagen vol gestikte migranten was voor Oostenrijk de aanleiding om weer intensieve grenscontroles in te voeren op de snelweg. Dit zorgde voor enorme files. Nu de migranten niet meer in het oosten, maar via Slovenië in het zuiden het land binnenkomen, heeft Oostenrijk ook daar maatregelen genomen. De ‘technische barrières’ die het land heeft ingevoerd, blijken in werkelijkheid een hek te zijn. In dit hek zitten wel deuren waar migranten zich kunnen melden. Oostenrijk hoopt zo de migrantenstroom enigszins te reguleren. De beperkingen aan de Oostenrijkse grens zorgen voor opstoppingen elders in Europa. Daarom is ook Slovenië bezig een hek te bouwen.
- Zweden: Ook Zweden heeft zich bij de landen aangesloten die tijdelijke grenscontroles weer hebben ingevoerd. Het voor migranten gastvrije land kan de toestroom niet meer aan en heeft maatregelen genomen. Reizigers die per trein of per veerboot aankomen in het zuiden van het land, kunnen worden onderworpen aan een paspoortcontrole. Update 4 januari: Zweden gaat per 4 januari iedereen op hun paspoort controleren. Staande gehouden migranten krijgen de keuze: omkeren of asiel aanvragen in Zweden. De maatregel blijft van kracht totdat de migratiestroom afzwakt.
Bijzondere gevallen
- Cyprus: Irreguliere migranten kunnen Cyprus bereiken via de lucht en via de zee. In de praktijk gebeurt vooral het laatste. Op het eiland is de gebruikelijke grenscontrole tussen het noordelijke en zuidelijke deel van kracht. Groot-Brittannië heeft extra militair personeel naar de twee legerbases op het eiland gestuurd. Deze gebieden zijn officieel Brits grondgebied en meerdere migranten hebben al geprobeerd hier aan te meren. Eenmaal op Britse grond, menen zij recht te hebben op een asielaanvraag in Groot-Brittannië.
-
Malta: Grenscontrole is er in Malta alleen op de luchthaven en de officiële havens. Maar het eiland heeft vooral te maken met Afrikaanse irreguliere migranten die per boot aankomen. En in het water staan geen hekken. Vroeger werden alle migranten direct in detentie gezet en zo snel mogelijk teruggestuurd, maar tegenwoordig mag dat niet meer. Toen Malta afgelopen zomer een groep migranten wilde terugsturen naar Afrika, kreeg het land felle kritiek vanuit Europa.
De meeste migranten komen uiteindelijk elders in de EU terecht, anderen proberen op het eiland een bestaan op te bouwen. -
Groot-Brittannië: is een apart geval, omdat het niet aan EU-gebied vastligt. Groot-Brittannië hoort wel bij de EU, maar niet bij Schengen. Alle inreizigers die per boot of vliegtuig vanuit de EU naar het Verenigde Koninkrijk gaan, moeten door paspoortcontrole.
Het land doet er alles aan om irreguliere migranten buiten de deur te houden, maar kan niet voorkomen dat er af en toe een paar verstekelingen verstopt in vrachtwagens het land bereiken. De extra controles bij de veerboten zorgen voor veel vertragingen. Vooral de transportsector lijdt hieronder.