Is een tweestatenoplossing mogelijk na Hamasoorlog?

‘Als deze crisis voorbij is, moeten we naar de toekomst kijken. Naar onze mening is dat een tweestatenoplossing,’ zei de Amerikaanse president Joe Biden over de oorlog van Hamas tegen Israël, die nu meer dan een maand aan de gang is. De Britse premier Rishi Sunak heeft soortgelijke opmerkingen gemaakt, net als de Franse president Emmanuel Macron. Maar hoe realistisch is dit idee?

Toen Israël in 2005 de Gazastrook verliet en zo’n achtduizend Joodse kolonisten verdreef uit het gebied dat het sinds 1967 had beheerst, wist niemand wat achter die beslissing schuilging. Sommigen hoopten dat het een stap zou zijn in de richting van een definitieve regeling met de Palestijnen. Anderen zagen er een slimme zet in: door de macht over Gaza op te geven, zou Israël die over de Westelijke Jordaanoever kunnen versterken. Die laatste visie bleek de juiste.

Eenzelfde verwarring is ontstaan sinds 7 oktober, toen Israël het grondoffensief in Gaza begon voor te bereiden nadat Hamas, de militante islamitische groepering die over het gebied heerst, 1.200 Israëliërs had afgeslacht. Palestijnen vrezen dat de oorlog leidt tot een tweede nakba (‘catastrofe’), een verwijzing naar de oprichting van de staat Israël in 1948. Die ging toen gepaard met een massale ontheemding van de lokale bevolking.

Vrede door oorlog

Extreem-rechtse Israëlische ministers hopen weer de macht over Gaza te krijgen en de ontmantelde Joodse nederzettingen weer op te bouwen. Anderen, onder wie de Amerikaanse president Joe Biden, denken dat de oorlog het comateuze vredesproces tussen Israël en Palestina juist nieuw leven kan inblazen.

Voorlopig is dat een droom: Israëlische generaals verwachten dat de gevechten nog maanden duren. Maar zowel zij als veel buitenlandse mogendheden hopen dat de macht over Gaza uiteindelijk zal worden overgedragen aan de Palestijnse Autoriteit (PA), die delen van de Westelijke Jordaanoever bestuurt. Waarschijnlijk zou dan een vredesmacht worden ingezet om de overgang te begeleiden. Al valt het te betwijfelen of de Palestijnse president Mahmoud Abbas naar Gaza zou terugkeren als er geen garantie is op zinvolle gesprekken over een Palestijnse staat.

Met andere woorden: elk plan voor de ‘dag na Gaza’ moet de mogelijkheid van een tweestatenoplossing overwegen. De grote lijnen zijn al decennia niet veel veranderd. Er zou een Palestijnse staat worden gevormd in Gaza en op de Westelijke Jordaanoever, en Israël zou stukken van zijn grondgebied inruilen voor delen van de Westelijke Jordaanoever waar het grote nederzettingen heeft gebouwd. Jeruzalem zou worden verdeeld, met een gezamenlijke bestuur over de oude stad. Een klein aantal Palestijnse vluchtelingen zou kunnen terugkeren naar Israël, terwijl de rest zich zou kunnen vestigen in Palestina. Israël verwacht dat een Palestijnse staat zal worden gedemilitariseerd.

Na twee decennia van serieuze gesprekken – van de hoopvolle tijd van de Oslo-akkoorden in het begin van de jaren 1990 tot een vruchteloze poging onder de Amerikaanse president Barack Obama – kwam het vredesproces in 2014 tot stilstand. Sindsdien zijn er geen ernstige onderhandelingen meer geweest.