Hoe Azerbeidzjan uitgroeide tot regionale macht

Op hun buik in het gras staren de twee studenten naar het Heydar Aliyev Centrum. Het reusachtige gebouw van architect Zaha Hadid in Bakoe is van grote afstand zichtbaar door de opvallende witte structuur en golvende vormen. Het 230 miljoen euro kostende centrum is een eerbetoon van president Ilham Aliyev aan zijn vader, vertellen ze. ‘Een groots gebaar,’ zegt Rawan Nabiev (22), die economie studeert. Zijn vriendin Aydan Baghirzada (21), student werktuigbouwkunde, knikt. ‘Ilham is een geweldige president, net als zijn vader. Zij hebben Azerbeidzjan welvaart gebracht.’

De familie Aliyev is al aan de macht zolang zij zich kunnen herinneren. Dat begon met oud-lid van het Sovjet-politbureau Heydar Aliyev, die in 1993 president werd. Een behendig zakenman, bleek later. Hij wist voor Azerbeidzjan het zogeheten ‘Contract van de Eeuw’ los te peuteren, een overeenkomst met internationale oliemaatschappijen waarmee de enorme olievelden in de Kaspische Zee werden ontsloten. Na de dood van zijn vader, in 2003, volgde zoon Ilham hem op. Die benoemde in 2017 zijn vrouw Mehriban Aliyeva tot vicepresident.

‘Een echte dynastie,’ zegt Baghirzada trots. ‘Het zal mij niet verbazen als hun zoon later ook president wordt. Ik denk dat de meeste Azerbeidzjanen echt niet anders willen. Hier is zo veel respect voor deze familie.’

Aliyev stak miljarden in het verfraaien van de hoofdstad

Aan profilering heeft het de familie Aliyev nooit ontbroken. Op initiatief van vicepresident Mehriban stak het regime miljarden aan olie-inkomsten in het verfraaien van hoofdstad Bakoe met uitbundig design en architectuur. Er is een pittoresk twaalfde-eeuws centrum en een wandelboulevard langs de Kaspische Zee, met uitzicht op hypermoderne gebouwen van enorme omvang in de vorm van reusachtige bollen, ringen of vlammen – zoals de bekendste wolkenkrabbers in Bakoe, de 190 meter hoge Vlamtorens.

Reizigers arriveren op het Internationale Heydar Aliyev Airport, waarna ze via de Heydar Aliyev Avenue langs het indrukwekkende Heydar Aliyev-monument het centrum in rijden. Talloze parken, straten, gebouwen en moskeeën zijn vernoemd naar de oud-president. Er zijn liefst zestig Heydar Aliyev-musea.

De familie Aliyev wordt in Azerbeidzjan bewierookt als een koninklijke familie – als vorsten van de oude stempel die al sinds 1969 het land met ijzeren hand regeren en weten wat goed is voor de onderdanen. Ilham Aliyev viert dit jaar zijn twintigjarig jubileum en is nog nooit zo populair geweest. Hij profiteert van de gewijzigde geopolitieke verhoudingen na de Russische inval in Oekraïne. Het gas- en olierijke Azerbeidzjan is in de regio een sterke speler geworden en wordt in het Westen gezien als een betrouwbare bondgenoot en zakenpartner.

Drie jaar geleden lag de Aliyev-familie nog onder vuur

Nog geen drie jaar geleden zag het politieke plaatje er heel anders uit. De Aliyev-familie lag in binnen- en buitenland jarenlang onder vuur wegens haar nietsontziende mensenrech­tenbeleid en corruptie. Een autocratisch systeem dat sterk afhankelijk is van familie- en clanleden, olie-inkomsten en patronage, zeggen critici. Volgens de Panama Papers – een grote verzameling vertrouwelijke documenten die in 2016 uitlekten en die grootschalige corruptie wereldwijd aantoonden – bleek Aliyev sinds 2003 over een netwerk van offshore­firma’s te beschikken waarmee oliedollars naar het buitenland werden gesluisd.

De dollars worden gebruikt om het imago van het land op te krikken. Politieke tegenstanders worden al sinds mensenheugenis geïntimideerd, afgeluisterd, gevangengezet of het leven zo onmogelijk gemaakt dat ze zelf hun koffers pakken.

Om de kritiek de kop in te drukken deelde Aliyev royaal cadeautjes uit, onder meer aan leden van de Raad van Europa, die werden afgekocht met vakantiereizen, lucratieve contracten, prostituees en dure tapijten.