Waarom Polen nu toch 36 miljard van de EU krijgt

Europarlementariërs zijn boos, een deel van de Europese Commissie is het er niet mee eens en tal van juristen zijn verbolgen. Ondanks het volgens hen uitblijven van de vereiste hervormingen van de rechtsstaat, krijgt Polen toch 36 miljard euro uit het coronaherstelfonds van de Europese Unie. René van Rijckevorsel legt uit waarom.

Ursula von der Leyen is vandaag, donderdag 2 juni, in Warschau waar zij zal bekrachtigen dat Polen tot 36 miljard euro (24 miljard giften, 12 miljard leningen) van de EU zal ontvangen. Dat is voor Polen veel geld, zo’n 7 procent van het bruto binnenlands product (bbp, dat wat bedrijven en burgers in een land gezamenlijk in een jaar verdienen). Met een bbp van 555 miljard euro is de Poolse economie 300 miljard euro kleiner dan de Nederlandse.

Afgelopen jaar in het teken van gebakkelei Brussel en Warschau

Het besluit van de Europese Commissie om Polen de coronaherstelfondsmiljarden toe te zeggen, moet nog wel het akkoord krijgen van een meerderheid van de 27 landen in de Raad. Dat lijkt wel te gaan lukken. In dit dossier hebben lidstaten geen vetorecht.

Afgelopen jaar stond in het teken van gebakkelei tussen Brussel en Warschau over de Poolse rechtsstaat, waarin de onafhankelijkheid van de rechters niet zou zijn gewaarborgd. Dit stond tot nu toe het overmaken van de miljarden in de weg.

Het conflict ging over de Poolse tuchtkamer, die rechters die zich niet loyaal opstellen ten opzichte van de regering kan bestraffen. Zo is het niet toegestaan om een oordeel te vragen aan het Europese Hof van Justitie. Rechters die niet meewerken, kunnen worden gekort op hun salaris, overgeplaatst, geschorst of vervolgd. Ook beheerst de PiS-regering de instantie die nieuwe rechters benoemt. Uitspraken van het Europees Hof zijn niet bindend in Polen.

Sinds oktober moet Polen een boete betalen van 1 miljoen euro per dag voor het niet opheffen van de in Brusselse ogen onrechtmatige tuchtkamer. De teller staat al boven de 200 miljoen.

Pools parlement stemde in met opheffen tuchtkamer

Von der Leyen eist in ruil voor de miljarden opheffing van die tuchtkamer, functieherstel voor de geschorste rechters en het opheffen van de disciplinaire maatregelen. Vorige week heeft het Poolse parlement, de Sejm, ingestemd met een wetsvoorstel van president Andrzej Duda om de tuchtkamer op te heffen. Dat is voor Von der Leyen voldoende.

Tijdens de vergadering van het college van de 27 Europese Commissarissen op 1 juni stemden de vicevoorzitters Frans Timmermans en Margrethe Vestager tegen het besluit van Von der Leyen, terwijl drie afwezige Commissarissen – onder wie Didier Reynders van Justitie – brieven stuurden waarin ze hun bezorgdheid te kennen gaven. Zij vragen zich af of Warschau inderdaad voldoet aan de fundamenten van de rechtsstaat waartoe het zich heeft verplicht.

Poolse maatregelen weggehoond als ‘nep’

Veel juristen en mensenrechtenorganisaties honen de Poolse maatregelen zelfs weg als ‘nep’. In een brief aan Von der Leyen noemen zij de Poolse aanpassingen puur cosmetisch omdat ‘de ontoelaatbare invloed van de uitvoerende macht op dergelijke procedures, met name de zogenaamde Muilkorfwet, niet uit het systeem is verwijderd’.