Vierde golf, omikron, boosters. Reageert de Europese Unie anders dan in 2020 nu wél adequaat op deze naar het zich laat aanzien nieuwe fase in de pandemie? Sterker: een Europese gezondheidsunie gloort aan de einder.
1. Heeft de EU geleerd van het eigen optreden tijdens de eerste golf begin 2020?
Uiteraard. Zo was Commissievoorzitter Ursula von der Leyen er vorige week als de kippen bij om het gevaar van de Omikron-variant te onderkennen en maatregelen te nemen. Ze hield meteen een persconferentie: ‘Het is nu belangrijk dat wij allemaal in Europa zeer snel, vastberaden en verenigd handelen.’
De Europese Commissie besloot om acuut de ‘noodrem’ te activeren op reizen vanuit landen in zuidelijk Afrika en andere getroffen landen om zo de verspreiding van de nieuwe variant te beperken.
Alle vliegreizen van en naar deze landen werden opgeschort en reizigers die terugkeerden uit de regio, moesten strikte quarantaineregels respecteren, ‘totdat we een duidelijk begrip hebben van het gevaar van deze nieuwe variant’.
2. Heeft de EU voldoende vaccins voor de boosters?
Jazeker. Tijdens een persconferentie woensdag zei Von der Leyen dat er in de EU nog 360 miljoen boostervaccins beschikbaar zijn voor reeds gevaccineerden, en ook 80 miljoen vaccins speciaal voor kinderen. De EU telt 450 miljoen inwoners.
De EU wil dat vanaf 10 januari de QR-code tot maximaal negen maanden na het laatste vaccin geldig is. Nederland, dat hopeloos achterloopt met het geven van boosterprikken, verzet zich even daartegen en pleitte tevergeefs voor een geldigheid van twaalf maanden. Andere lidstaten zijn veel en veel verder met het toedienen van de derde prik, dus het was logisch dat Den Haag weinig weerklank kreeg.
Ook benadrukte Von der Leyen dat de EU al 1,4 miljard vaccins, die zijn bestemd voor de derde wereld, heeft verstrekt aan COVAX, een onderdeel van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) van de Verenigde Naties. COVAX moet wel meer werk gaan maken van verspreiding van de vaccins in ontwikkelingslanden, zei de kritische Commissievoorzitter.
3. Volksgezondheid is toch geen EU-bevoegdheid?
Dat is formeel juist. De EU beperkt zich volgens de Europese Grondwet tot het ‘ondersteunen, coördineren en aanvullen’ van nationaal handelen. Maar de gemiddelde Europeaan heeft daar maling aan. Die verwacht juist in een pandemie doortastend Europees optreden. En de EU ziet uiteraard mooie mogelijkheden om haar bevoegdheden te vergroten.
Maandag 29 november bereikten het Europees Parlement en de Europese Raad al overeenstemming over een versterkte rol voor het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC). Het herziene mandaat van het in Stockholm gevestigde EU-agentschap geeft het meer macht bij het ondersteunen van de EU en haar lidstaten bij preventie en bestrijding van overdraagbare ziekten en het verbeteren van de Europese paraatheid.
De Europese Commissie is er blij mee. ‘Vandaag zetten we een stap dichter bij een sterkere Europese gezondheidsunie.’
Maar, zei de Commissie ook, ‘we kunnen geen sterk Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding hebben zonder krachtige EU-regels voor grensoverschrijdende gezondheidsbedreigingen en een gemachtigde Europese Autoriteit voor paraatheid en respons op gezondheidsproblemen (HERA). We hebben alle stukjes nodig om de puzzel af te maken. We moeten zo snel mogelijk een politiek akkoord bereiken over alle voorstellen van de Europese Gezondheidsunie.’
4. Gezondheidsunie? En HERA, wat is dat dan weer?
HERA is de net opgerichte EU-autoriteit voor paraatheid en respons inzake noodsituaties op gezondheidsgebied (Health Emergency Preparedness and Response Authority — HERA) om noodsituaties op gezondheidsgebied te voorkomen, op te sporen en er snel op te reageren.
Lees ook: Deze nieuwe vaccins zijn in de maak
Eigenlijk is HERA hét antwoord op wat er fout ging in 2020, toen de Commissie eerst faalde met de aankoop van mondkapjes en later met de gezamenlijke inkoop en ontwikkeling van vaccins. In noodsituaties moet HERA zorgen voor de ontwikkeling, productie en verspreiding van geneesmiddelen, vaccins en andere medische tegenmaatregelen, zoals handschoenen en maskers, die in de eerste fase van de coronarespons vaak niet voldoende beschikbaar waren.
Von der Leyen, zelf arts, heeft vol haar schouders onder HERA gezet, en lanceerde deze nieuwe autoriteit vol trots tijdens haar State of the Union afgelopen september.
Maar sommige lidstaten huiveren. Zij zijn bang dat HERA een veel te ruim mandaat krijgt, meldt de goed ingevoerde website Politico vandaag. Tijdens een pandemie zou HERA uitzonderlijke bevoegdheden krijgen, waaronder de mogelijkheid om medicijnen en grondstoffen aan te schaffen, de productiecapaciteit terug te brengen naar de EU en rechtstreeks met fabrikanten te onderhandelen.
Die bevoegdheden zouden wel moeten worden geactiveerd door een stemming in de Raad. Maar de huiverige landen zouden desondanks bang zijn voor te veel autonomie voor de Europese Commissie tijdens gezondheidscrises.
Politico citeert een diplomaat die de Commissie ervan beschuldigt de pandemie te gebruiken als excuus voor een machtsgreep. ‘Wanneer autoritaire machten COVID uitbuiten om de macht te grijpen, zijn we de eersten om ze te veroordelen, maar als de Commissie een staatsgreep pleegt, moeten we dan wegkijken?’