De Zwitserse klimaatoma’s hebben gewonnen. Wat begon als mensenrechten, als bescherming voor personen, wordt aangewend door lobbygroepen om via de rechtbank aan politiek te doen. Dat schrijft Marc De Vos in een ingezonden opinie.
Een overheid die haar burgers niet afdoende beschermt tegen de gevolgen van klimaatverandering, schendt hun recht op bescherming van de privacy. Aldus het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in wat alom als een belangrijk precedent wordt gezien.
Heeft de vereniging van gepensioneerde Zwitserse vrouwen die hitte ondraaglijk vinden, de mensheid een dienst bewezen? Ik hoop het, maar ik twijfel. De koppeling van privacy aan klimaatopwarming is creatieve rechtsvinding door een groep politiek benoemde rechters, zonder beroepsmogelijkheid.
Het doet denken aan de uitspraak van het Amerikaanse Hooggerechtshof dat een constitutioneel recht op abortus construeerde uit een verondersteld recht op privacy. Dat arrest was voer voor decennia politieke strijd in de Verenigde Staten, inclusief politisering van benoemingen van rechters, tot een overwegend conservatief hof in 2022 het recht op abortus als politieke constructie verwierp.
Europa is de Verenigde Staten niet, maar als het gaat om mensenrechten gaan we de Amerikaanse kant op: die van juridisering en procesvoering, en dat tegen een achtergrond van toenemende polarisering.
Europese mensenrechten zijn in het leven geroepen om onze persoonlijke vrijheid te garanderen: vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst, politieke vrijheid, persvrijheid, fysieke veiligheid, enzovoort. Maar gaandeweg zijn er ook mensenrechten bedacht voor sociale en economische doeleinden, bijvoorbeeld het recht op voedsel, inkomen, onderdak, gezondheid, water en scholing.
Niet alles is uitvoerbaar
Het is zaak dat soevereine landen zich in internationale verdragen verbinden aan een programma van sociale bescherming. Maar rechters hebben van internationale politieke afspraken positieve rechten gemaakt die individuen op hun nationale overheid kunnen toepassen. Het recht op voedsel, inkomen, huisvesting, gezondheid en water – om bij die voorbeelden te blijven – worden dan claims in handen van activisten.
Mensenrechten gaan dan minder over vrijheidsbescherming tegen de overheid, en meer over aanspraken op de overheid. En zijn er dan minder om vrijheid te beschermen tegen autocratie, en meer om plichten op te dringen aan de democratie.
De ecologie, dan. Het punt is: de middelen zijn schaars en niet alle sociale, economische en ecologische doelstellingen zijn te verwezenlijken, laat staan verenigbaar. In een democratie dienen verkiezingen en politiek om met schaarse middelen de publieke prioriteiten te kiezen.
Moderne mensenrechten geven individuen de kans om hun private belangen voorrang te laten krijgen op publieke belangen. En wat begon als mensenrechten, als bescherming voor personen, wordt langzamerhand aangewend door actievoerende lobbygroepen om via de rechtbank aan politiek te doen.
Niet de politiek van het democratische compromis, maar de politiek van het juridische gelijk, van winnaars en verliezers.
Zwitserland kan dit helemaal niet
De politisering van de mensenrechten is het topje van de ijsberg van de juridisering van alles. Op welk gebied van leven, werk, economie en plezier is het terrein voor menselijke activiteit nog niet bezet en het politieke vermogen nog niet gestremd door regels en procedures?
Door die opgebouwde verworvenheden verwachten we allemaal steeds meer van een overheid die steeds minder vermag. Hoe meer de kar van de staat wordt overladen met aanspraken, des te minder er ruimte is voor nieuwe. En des te meer polarisatie ontstaat tussen belangengroepen om alsnog tot de nieuwe winnaars te behoren. En zo erodeert ons vermogen om samen de toekomst te vormen. Zo verzuurt de democratie.
Zwitserland kan als kleine natie de globale klimaatopwarming niet echt kenteren, behalve door internationaal bij te dragen aan de doorbraak en uitrol van koolstofarme technologieën met wereldwijd potentieel. Zal het mensenrechtenarrest dat versnellen of vertragen?
Schrijf u in voor onze ochtendnieuwsbrief
Abonneer u op de gratis nieuwsbrief EW Ochtend en start de dag scherp met de belangrijkste artikelen over politiek, economie en buitenland.
