Het tweede RTL-debat leverde winnaars noch verliezers op en verliep zonder veel spanning. Het maakte duidelijk dat er wat te kiezen valt op 29 oktober, maar zeker ook dat daarna een moeizame kabinetsformatie volgt.
Vooral over zorg – de grootste kostenpost van de overheid – en asiel waren de lijsttrekkers het oneens. Over de aanpak van de woningnood klonk meer eensgezindheid. Joost Eerdmans (JA21) wees er wel op dat eerst de stikstofcrisis moet worden opgelost voordat de bouw echt verder kan.
Hij en Rob Jetten (D66), die het beiden goed doen in de peilingen, hadden het in het debat flink te verduren. D66, JA21 en de VVD werden aangevallen over hun plannen om nieuwe medicijnen niet zonder meer toe te laten in het basispakket. Vooral Jetten kreeg het verwijt te streng te zijn over dat pakket.
Jetten is volgens Timmermans niet eerlijk over het basispakket in de zorg
Volgens GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans was Jetten bovendien niet eerlijk over opname van nieuwe medicijnen, zoals tegen kanker, in het basispakket voor vergoeding door de zorgverzekering. Jetten ontkende daarop te willen korten. Hij wil kritisch kijken naar behandelingen die niet werken en ze uit het pakket halen. Terwijl nieuwe medicatie in principe altijd daarin kan worden opgenomen.
Timmermans hield Jetten voor dat D66 het Centraal Planbureau (CPB) wel degelijk heeft doorgegeven geen behandelingen te willen toevoegen aan het basispakket. Dat kan volgens het CPB 500 miljoen euro opleveren in 2030, en op termijn zelfs 7,7 miljard euro.
Het leverde D66 een positief rapportcijfer op bij het CPB. Nu Jetten volhield wel degelijk nieuwe behandelingen en medicijnen toe te willen laten, vond Timmermans dat D66 oneerlijk was geweest.
Volgens Jetten reageerde Timmermans zo gebeten vanwege de peilingen. D66 stijgt, GroenLinks-PvdA daalt licht. Hij vond ook dat Timmermans de kijkers ‘angst aanjaagt’.
Amper plannen voor aanpak asielmigratie
Het debat over asielmigratie maakte vooral duidelijk dat geen van de partijen een duidelijk plan van aanpak heeft. Ze steggelden flink over al dan niet voorrang geven aan statushouders bij woningtoekenning, en over de Spreidingswet die gemeenten dwingt asielzoekers op te vangen. Het CDA wil de wet handhaven: leider Henri Bontenbal zei dat je asielzoekers ‘niet kunt wegtoveren’.
VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz herhaalde nog maar eens dat de instroom moet worden beperkt, Eerdmans greep de kans om de VVD te verwijten al die jaren niets aan de instroom te hebben gedaan.
‘Ik zeg, laten we samen optrekken en zorgen voor opvang in de regio,’ zei Eerdmans, die ook wees op het plan van het demissionaire kabinet voor een terugkeerhub voor uitgeprocedeerde asielzoekers in Uganda. Yeşilgöz verweet Eerdmans dat hij bezuinigt op geld voor opvang in de regio.
Volgens de SP heeft het rechtse kabinet een puinhoop van asiel gemaakt
SP-lijsttrekker Jimmy Dijk, deelnemer dankzij de afwezigheid van Geert Wilders (PVV) die al eerder had laten blijken niet te willen meedoen, zei dat het rechtse kabinet een ‘puinhoop’ had gemaakt van het asielbeleid.
Bontenbal toonde zich een bemiddelaar en riep op een einde te maken aan de politiek van verdeeldheid.
Over arbeidsmigratie was die verdeeldheid een stuk kleiner. Nederland telt al bijna een miljoen studie- en arbeidsmigranten. ‘Dat is te veel. Daarop moeten we strenger sturen,’ zei Yeşilgöz.
Eerdmans voegde toe dat er in Nederland geen rioolbuis meer door een Nederlander wordt vervangen. Bontenbal zei dat 80 procent van de daklozen een ex-arbeidsmigrant is. Hij wil dat werkgevers hun verantwoordelijkheid nemen.
Mensen worden uitgebuit en dat is inhumaan
Dijk wees nog maar eens erop dat de politiek ook op dit punt had verzaakt. Al in 2020 gaf een commissie geleid door oud-SP-leider Emile Roemer aanbevelingen die amper tot maatregelen hebben geleid. ‘Mensen worden nog altijd uitgebuit en dat is inhumaan,’ zei Dijk.
In het debat over wonen nam Rob Jetten de gelegenheid te baat om zich van zijn optimistische kant te tonen, een houding die hij zich al de hele campagne aanmeet. Hij wil regels en boetes tegen leegstand. Timmermans verwacht veel heil van de woningcorporaties, Bontenbal van ‘een straatje en een wijkje erbij’.
De leiders van GroenLinks-PvdA, CDA en D66 denken met verdere beperking van de hypotheekrenteaftrek de woningmarkt af te koelen. Eerdmans gelooft daar niet in. Timmermans onthulde een plan voor Zuid-Limburg, waarbij Maastricht-Aachen Airport plaatsmaakt voor nieuwe wijken en natuur. Vliegtuigen komen er toch nog amper, stelde hij.