Onder druk (en oorlog) wordt alles vloeibaar

Een oorlog is vreselijk. Wie er een heeft meegemaakt, raakt er niet over uitgepraat. En zelfs wie er niet over praat, wordt erdoor getekend.

In Vaderskind schetst Hans Goedkoop het leven van Renate Rubinstein (1929-1990). Ze schreef onder het pseudoniem Tamar in Vrij Nederland columns over van alles en nog wat. Maar nauwelijks over de oorlog die ze als tiener in Amsterdam, kind van uit Berlijn weggevluchte Duitse Joden, toch bewust moet hebben meegemaakt. In zijn fraaie eerste deel van een hopelijk omvangrijke biografie maakt historicus en tv-presentator (Andere Tijden!) Goedkoop duidelijk dat een vader die zegt ‘Der Vati kommt bald wieder’ en dan nooit terugkomt, het leven van zijn oudste kind kleurt.

Mijn eigen vader (1923-2014) was met zijn broers, zussen en zwagers actief in het verzet en had het vaak over de Tweede Wereldoorlog. Vooral tijdens verjaardagen, wanneer al die broers en zwagers om hem heen zaten. Neef Arie werd er een keer zo moe van dat hij een vergiet op zijn hoofd zette, als ware het een Duitse helm, op handen en voeten door de kamer kroop en zei: ‘Hou nou toch eens op, oom Siem, die oorlog is al lang voorbij.’

Een oorlog is een waterscheiding

Een oorlog is verschrikkelijk en opwindend tegelijkertijd. Er gebeurde genoeg gruwelijks in het gezin waar mijn vader de één-na-jongste was – zijn broer Koen is door de Duitsers standrechtelijk geëxecuteerd, in het huis van een zus en zwager werden handgranaten gegooid – maar als het over de oorlog ging op die verjaardagen begonnen alle ogen te glimmen.

Een oorlog is een waterscheiding. In een oorlog weet je opeens welke mensen deugen en welke niet. In dit opzicht heeft een oorlog wel wat gemeen met een viruspandemie. Een oorlog is tevens een snelkookpan, waarin de druk zich onder het hermetisch afgesloten deksel opbouwt en daardoor innovaties zoals de tank, radar, synthetische rubber en drones ontstaan.