Angela Merkel vertrekt binnenkort uit Berlijn en ongetwijfeld rijst dan ook de vraag wat al haar verzoenende taal en gebaren Europa hebben opgeleverd, schrijft Robbert de Witt. Beoogd opvolger Olaf Scholz geeft alvast een voorschot voor een heel andere toon.
Robbert de Witt (1978) is Buitenlandredacteur bij EW. Hij blogt wekelijks op donderdag over mondiale ontwikkelingen en de gevolgen ervan voor Nederland en Europa.
Nog even en ze is er helemaal vanaf. Dan hoeft Angela Merkel nooit meer zoete broodjes te bakken met Vladimir Poetin. De Russische president is een leider die zij, gezien haar politieke opvattingen en die van hem, diep in haar hart weinig zal respecteren. En toch zag zij het als haar plicht om met de voormalige KGB’er te blijven praten. Twintig keer ontmoette zij de Rus, vaker dan enig ander regeringsleider.
Gemakkelijke gesprekken waren het nooit. Al bij hun tweede samenzijn, in de Russische badplaats Sotsji in 2007, nam Poetin zijn imposante zwarte labrador Koni mee. Hij wist natuurlijk dat Merkel, sinds een keer te zijn gebeten, bang was voor honden. Het leverde beelden op van een grijnzende Poetin en een wat angstig loerende Duitse bondskanselier. Na afloop zei Merkel: ‘Ik snap best waarom hij het deed: om te bewijzen dat hij een man is. Hij is bang voor zijn eigen zwakheid.’
Critici vonden Merkel te zwak, te begripvol, te zacht
Toch bleef zij onverstoorbaar contact met hem zoeken de afgelopen vijftien jaar, bij elke crisis die Poetin veroorzaakte opnieuw. Critici vonden haar te zwak, te begripvol, te zacht.
Maar nu er is een nieuw probleem waarbij Poetin een bedenkelijke rol speelt. En dus belde Merkel gewoon weer met Poetin om hem ervan te overtuigen dat migranten op de Europese Unie afsturen geen vruchtbare tactiek is – het sterke vermoeden bestaat immers dat de Wit-Russische dictator Aleksandr Loekasjenko dit doet op instigatie van zijn Russische collega.
Maar Poetin, sluw als hij is, liet tegenover journalisten vallen dat Merkel ook had gebeld met Loekasjenko. Dat is brisant, want officieel wordt Loekasjenko’s herverkiezing als president vorig jaar niet erkend door de EU. Hij fraudeerde op grote schaal en sloeg protesten vervolgens met geweld uiteen. Europese leiders proberen hem te raken met een waaier aan sancties. En dan zou Merkel op eigen houtje met deze onruststoker gaan onderhandelen? Op z’n zachtst gezegd vilein van de Russische leider om dat tussen neus en lippen door te openbaren.
Op de Wit-Russische staatstelevisie werd het telefoontje gevierd als een overwinning
Maandagavond moesten Duitse regeringswoordvoerders daarom erkennen dat Merkel inderdaad een uur met Loekasjenko had gebeld, over de migrantencrisis. De Poolse regering zou pas een uur voor het gesprek op de hoogte zijn gesteld.
Op de Wit-Russische staatstelevisie werd het telefoontje van de machtigste regeringsleider van de EU gevierd als een overwining. Merkel noemde de zo lang verguisde Loekasjenko ‘Herr Loekasjenko’, en erkende daarmee zijn status, was de draai die de Wit-Russische staatsomroep eraan gaf.
Lees ook de vorige blog van Robbert de Witt: Wat Poetin te winnen heeft met migrantencrisis in Europa
Wat belangrijker is: Merkels toenadering laat scheuren zien in de eenheid die de Europese landen anderhalf jaar hebben getoond tegenover Loekasjenko. De Letse minister van Buitenlandse Zaken Edgars Rinkevic: ‘Zijn we blij met het telefoontje? Nee. Zijn we in paniek? Wederom nee.’
Oostelijke EU-lidstaten zien in Merkels telefoontje opnieuw een bevestiging dat zij buitenspel staan terwijl Merkel het op een akkoordje gooit met Poetin – en nu dus ook Loekasjenko. Dat sluit aan bij de pijn die er nog altijd is over de Tweede Wereldoorlog, toen Hitler-Duitsland gemene zaak maakte met Stalins Sovjet-Unie en Polen werd geofferd. Sentimenten die aan het oppervlak kwamen met de omstreden gaspijplijn Nord Stream 2. Die brengt Siberisch gas rechtstreeks, om de tussenliggende landen heen, van Rusland naar Duitsland. Keer op keer, klinkt de kritiek, negeert Merkel dergelijke gevoelens en zoekt zij toenadering tot Poetin en zijn vrienden.
Scholz noemt Loekasjenko een ‘nare dictator’
Nog even en Merkel vertrekt uit het Kanzleramt in Berlijn. Ongetwijfeld rijst de vraag dan ook wat al haar verzoenende taal en gebaren Europa hebben opgeleverd. Of zij de afgelopen vijftien jaar crisis heeft voorkomen of ten minste heeft gezorgd dat crises niet escaleerden, valt natuurlijk lastig te zeggen.
Maar wie weet zal het de komende jaren blijken, als Olaf Scholz de nieuwe Duitse bondskanselier is. Het is vaak de toon die de muziek maakt. En met SDP’er Scholz komt er een ander geluid uit Berlijn. Loekasjenko noemde hij deze week onomwonden ‘een nare dictator’. Geen zachte Merkel-taal, zal ook Poetin zich realiseren.