Op naar een nieuwe, hopelijk wetgevende Tweede Kamer

De Tweede Kamer schiet tekort in haar wetgevende taken en kijkt te weinig naar de uitvoerbaarheid van wetten. Laat dat een les zijn voor de nieuw verkozen volksvertegenwoordigers en hun politieke partijen, schrijft Teun Toonen.

De Vlamingen hebben er een mooi woord voor: dagjespolitiek. Dat betekent politiek die gericht is op het oplossen van een actueel probleem, maar die een langetermijnvisie ontbeert. In Nederland noemen ze dit politiek op basis van ‘de waan van de dag’.

De kritiek die voormalig secretaris-generaal van het ministerie van Algemene Zaken en oud-lid van de Raad van State Rein Jan Hoekstra (CDA) uitte op de Tweede Kamer naar aanleiding van de toeslagenaffaire, richt zich op deze dagjespolitiek. In een interview in De Hofvijver, de maandelijkse nieuwsbrief van het Montesquieu Instituut zei hij: ‘Er moet een mechanisme in de Kamer zijn dat toeziet op het hanteren van de juiste procedures, weg van de waan van de dag. (…) De heerschappij van de waan van de dag leidt ertoe dat de Kamer onvoldoende toekomt aan zijn belangrijkste kerntaak: de medewetgevende functie.’

Wetgeving is monnikenwerk

Die wetgevende functie noemt Hoekstra ‘monnikenwerk’. Kritische vragen stellen en gebruikmaken van het recht van initiatief en amendement. Onaantrekkelijk voor de publieke aandacht, maar één van de pijlers van de democratische rechtsstaat. Dat dit van een Tweede Kamerlid mag worden verwacht, bevestigde Pieter Omtzigt (CDA) onlangs nog in EW: ‘Als Kamerlid kan ik ook de rechtsbescherming verdedigen, hoor. Daarvoor hoef ik heus geen staatssecretaris of minister te zijn.’

Omtzigt wordt, samen met Tweede Kamerlid Renske Leijten (SP), van links tot rechts geroemd om zijn rol in de toeslagenaffaire. Niet voor niets zijn dit twee ervaren Kamerleden. Het monnikenwerk vergt oefening en ervaring, vindt ook Tweede Kamervoorzitter Khadija Arib (PvdA), die zich al verscheidene keren beklaagde over het grote verloop onder leden van de Tweede Kamer. Ook na de afgelopen verkiezingen keren ongeveer 65 Kamerleden niet terug.

Tweede Kamer kijkt bij het maken van wetten te weinig naar uitvoerbaarheid

Dat dit een probleem kan zijn, wordt des te duidelijker in het op 25 februari verschenen rapport van de Tijdelijke commissie uitvoeringsorganisaties. De commissie, onder leiding van André Bosman (VVD), oordeelt hard over de rol van de Kamer inzake de problemen bij uitvoeringsorganisaties en het verlies van de menselijke maat daarbij. Haar belangrijkste conclusie: regels zijn vaak te complex en de Tweede Kamer kijkt bij het maken van wetten te weinig naar de uitvoerbaarheid. Komt de Kamer dus al toe aan haar medewetgevende rol, dan blijft de uitvoerbaarheid achter.

Deels heeft dit te maken met een gebrek aan informatie. Maar, concludeert de commissie-Bosman, de Kamer ontbreekt het soms ook aan kennis en interesse. Dit eerste heeft te maken met de afnemende zittingsduur van Kamerleden. Zij hebben daardoor minder tijd om kennis op te bouwen. Kennis die noodzakelijk is om een inschatting te maken van de uitvoerbaarheid van wetgeving.

Interesse Kamer pas gewekt als het fout gaat

Daarnaast hebben Kamerleden de neiging eerder te reageren op incidenten dan structureel te sturen op de uitvoering. Oud-Kamerlid Pieter Duisenberg (VVD) zegt hierover in het rapport: ‘De Tweede Kamer is laat geïnteresseerd. Dus de Tweede Kamer, de politiek, is geïnteresseerd als het fout gaat, als het incident er is, als we naar de microfoon kunnen gaan om “schande!” te roepen. Dan komt de interesse.’

Die interesse is er niet voor de technische briefings door ambtenaren van regeringsdepartementen over belangrijke onderwerpen, waar, zoals uit onderzoek van de commissie blijkt, soms maar twee Kamerleden komen opdagen. Een gebrek aan tijd, maar toch vooral aan prioriteit liggen daaraan ten grondslag. Veel Kamerleden, gestuurd door hun om media-aandacht schreeuwende politieke partijen, geven vaak de voorkeur aan incidenten- of dagjespolitiek boven het monnikenwerk dat de uitvoerbaarheid van wetgeving beter maakt.

Veel moties en vragen, weinig amendementen en wetsvoorstellen

Het jaarlijks aantal schriftelijke en mondelinge vragen steeg de afgelopen jaren (coronajaar 2020 daargelaten) Kamerbreed en een nog duidelijker stijging is te zien in het aantal ingediende (soms onuitvoerbare) moties. Maar juist het aantal ingediende amendementen en wetsvoorstellen, belangrijk voor de medewetgevende functie van de Kamer, blijft achter. Sterker nog, met enige schommelingen zijn deze aantallen de laatste jaren zelfs gedaald.