Wat betekenen de Amerikaanse en Canadese genocide-beschuldigingen jegens China? Beide landen drijven nog gewoon handel met China en willen ook samenwerken met het land tegen klimaatverandering. Hebben de Amerikanen en Canadezen wel over de consequenties nagedacht, vraagt Robbert de Witt zich af.
Het begon met een laatste klaroenstoot van Mike Pompeo, toen de vertrekkend Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken. Hij noemde de behandeling van Oeigoeren door de Chinese overheid ‘genocide’. Opvallender was het toen de regering van Democraat Joe Biden verklaarde dat Pompeo’s beoordeling correct is.
Robbert de Witt (1978) is Buitenlandredacteur bij EW. Hij blogt wekelijks op donderdag over mondiale ontwikkelingen en de gevolgen ervan voor Nederland en Europa.
Deze week schaarde ook Canada zich onder de ‘genocide-roepers’. Dat land is naast grote buur de Verenigde Staten toch een beetje ‘soft-Europees’, en minder van de harde lijn. Maar zie, het parlement in Ottawa nam een motie aan waarin de Chinezen wordt verweten dat het genocide pleegt op de Oeigoeren.
En ook een Nederlandse Kamermeerderheid wil dat Xi Jinping met het genocide-verwijt om de oren wordt geslagen. Op initiatief van D66 nam de Kamer deze week een motie aan om de wreedheden in Xinjiang ‘volkerenmoord’ te noemen.
‘China-bashing’?
De Chinese ambassadeur ontkent, uiteraard, alle aantijgingen. Oeigoeren worden prima behandeld. Dat VN-rapporten, deskundigen, ooggetuigen en mensenrechtenorganisaties zeggen dat miljoenen Oeigoeren zijn opgesloten in kampen en vrouwen gedwongen worden gesteriliseerd, is ‘China-bashing’.
Sommige kenners van de kwestie die lang terughoudend waren met de term, menen inmiddels dat er onomstotelijk sprake is van ‘volkerenmoord’. Lees bijvoorbeeld het interview op de website van de Amerikaanse publieke radiozender NPR met de Duitse ‘Xinjiang-kenner’ Adrian Zenz.
Lang vond hij dat er alleen sprake was van ‘culturele genocide’, wat neerkomt op het gedwongen assimileren van een etnische bevolkingsgroep in het grotere geheel. Maar volgens Zenz is er inmiddels voldoende bewijs dat de situatie in lijn is met één van de vijf VN-criteria voor ‘etnische genocide’, te weten de moedwillige beperking van het aantal geboorten onder de Oeigoeren.
Notoire mensenrechtenschenders
Ongetwijfeld wordt de druk op China zo opgevoerd, internationaal. Het land ziet zich nu al gedwongen om te verklaren dat de VN-Mensenrechtenraad welkom is in Xinjiang om de situatie ter plekke te onderzoeken. Overigens weten de Chinezen prima wat ze aanbieden, want deze Raad is bepaald geen toonbeeld van rechtschapenheid. Notoire mensenrechtenschenders houden elkaar er de hand boven het hoofd.
Lees ook dit artikel van Robbert de Witt over naar Nederland gevluchte Oeigoeren: Ontsnapt aan de Chinezen
Maar wat is verder de betekenis van de genocide-beschuldigingen? Enkele recente voorbeelden laten zien dat westerse leiders, al dan niet onder druk van de publieke opinie, grote consequenties verbinden aan (dreigende) genocide.
Toen de moslimterroristen van IS in 2014 Noord-Irak onder de voet liepen, werd gevreesd voor een massamoord op de Jezidi’s, een volk rond de berg Sinjar. Dat was voor de Amerikaanse president Barack Obama reden om toch IS-doelen te gaan bombarderen. Europese landen volgden.
En drie jaar eerder stond het leger van de Libische dictator Muammar al-Khaddafi voor de poorten van rebellenbolwerk Benghazi. Khaddafi zei dat hij ‘geen genade’ zou hebben met zijn tegenstanders. Gevreesd werd voor massamoord. De Amerikaanse president Barack Obama waarschuwde dat dat een ‘schandvlek op het geweten van de wereld’ zou zijn. De Amerikanen, Fransen en Britten besloten militair in te grijpen.
Niemand verwacht een invasie van China
Of beide keren terecht is overgegaan tot actie, doet er hier even niet toe. Waar het om gaat, is dat er genocide dreigde, en dat die dreiging voldoende reden was om in te grijpen. Dus wat is de consequentie als je officieel vaststelt dat er wordt geprobeerd een volk uit te roeien?
Militair ingrijpen in door burgeroorlog verzwakte landen als Libië en Irak is overduidelijk van een andere categorie dan het land met het op één na sterkste leger ter wereld. Niemand verlangt en verwacht een invasie van China.
Meer over dit onderwerp:
Dit staat er in verkiezingsprogramma’s
over China
Maar wat betekenen de Amerikaanse en Canadese genocide-verklaringen dan wel? Joe Biden heeft al aangegeven dat de Verenigde Staten China weliswaar zien als een belangrijke concurrent, maar dat bij bepaalde kwesties nog wel met China moet worden samengewerkt. Tegen klimaatverandering bijvoorbeeld.
Een schoon geweten
Bovendien: ook de handel met China gaat gewoon door, om nog maar te zwijgen van de Olympische Winterspelen. Maar als je net hebt vastgesteld dat een regering bezig is een etnische bevolkingsgroep uit te moorden, kan dat dan nog wel, met een schoon geweten? Of is je geweten schoon omdat je ‘het hebt gezegd’?
Vermoedelijk hebben de Amerikanen en Canadezen nogal lichtzinnig zo’n zware term gebruikt. En dat geldt ook voor de meerderheid in de Tweede Kamer die Peking wil veroordelen door specifiek deze term te gebruiken. Maar heeft initiatiefnemer D66 nagedacht over wat dan de volgende stap moet zijn?