Hamsteren is volstrekt irrationeel gedrag, zo was de gangbare reactie op de supermarktklanten die de afgelopen week karretjes vol wc-papier, pasta en ontbijtkoek afrekenden. Een misvatting, schrijft Marijn Jongsma: hamsteren is grotendeels rationeel gedrag, zij het met een ongewenste uitkomst.
Menig ‘gewone’ klant verandert voorbij de klaphekjes alsnog in een hamsteraar, bij het zicht op halflege schappen en volle karretjes van buurtgenoten. Precies zo ontstaat echte hamsterwoede: niet doordat een klein groepje mensen in paniek raakt, maar doordat de rest volgt.
Marijn Jongsma (1969) is economisch redacteur bij Elsevier Weekblad. Hij blogt wekelijks op donderdag over financieel- en macro-economische onderwerpen.
Kuddegedrag en hamsteren 2.0
Is dit kuddegedrag irrationeel? Eigenlijk niet. Wie ziet dat essentiële producten opraken, koopt er zelf wat meer van, waarmee hij of zij de schaarste verergert en ook zelf hamstergedrag uitlokt. Door dit sneeuwbaleffect wordt de angst voor een tekort aan producten door de coronacrisis op z’n minst tijdelijk werkelijkheid. Supermarkten kunnen de lege schappen immers niet onmiddellijk vullen. Degene die het hoofd koel houdt en niet meedoet aan de ‘gekte’ wordt bepaald niet beloond: geen wc-papier en geen pasta.
Er zijn ook consumenten die geen zichtbare tekenen van schaarste nodig hebben, maar al als hamsteraar op pad gaan. Dit ‘hamsteren 2.0’ is eigenlijk nog rationeler: deze klanten baseren hun gedrag op de verwachting dat andere klanten gaan hamsteren. Dat zijn ze liever voor, en daarom slaan ze de zaken in waar in tijden van stress doorgaans een run op ontstaat: houdbare etenswaren en, altijd, wc-papier.
Hamsteren is dus het schoolvoorbeeld van rekening houden met, of zelfs anticiperen op elkaars gedrag. Daar is niets irrationeels aan. Een verstandige belegger houdt ook rekening met gedrag van andere beleggers: wie angst negeert, blijft te lang zitten in een aandeel, en wie hebzucht afwijst, stapt meestal te snel uit.
Gevraagd: een strenge marktmeester
Maar de uitkomst van hamstergedrag is ronduit beroerd. De vrees voor schaarste, terecht of onterecht, wordt werkelijkheid. In plaats van dat we op één plaats wc-rollen bewaren die iedereen kan kopen naar behoefte (dat noemen we een supermarkt), hebben sommige mensen te veel en anderen te weinig. In het beste geval leidt goedertierenheid tot een schappelijke herverdeling in buurt- of familieverband, in het slechtste geval ontstaat er een zwarte markt met woekerprijzen.
Lees ook dit stuk van Gertjan van Schoonhoven
In dat geval moet er een strenge marktmeester optreden. Dat kan ook de winkeleigenaar zijn die een maximumaantal wc-rollen per klant bepaalt. Dan treedt het omgekeerde proces in werking. De hamsteraar 2.0 weet dat de angsthazen worden afgeremd en niemand kunnen aansteken, en koopt een nieuw pak wanneer dat nodig is. Ook heel rationeel.