De basisbaan rukt op, van gemeentelijke plannen naar een heuse oplossing voor alle 1 miljoen Nederlanders die nu aan de zijlijn staan. Het idee is zonder twijfel sympathiek. Toch is het de verkeerde route, schrijft Marijn Jongsma.
Het pleidooi voor de basisbaan is onderdeel van een nieuw rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Deze denktank van de regering stelt in dat rapport vast dat werk psychologisch en sociaal dermate belangrijk is, dat we mensen niet kunnen ‘afschepen’ met een uitkering. ‘Het sluitstuk van de sociale zekerheid zou daarom niet de bijstand maar de basisbaan moeten zijn.’
De WRR ziet de basisbaan deels als antwoord op het veelbesproken idee over een basisinkomen. Aangezien werk goed is voor de geest heeft het meer zin om mensen een baan te bezorgen dan een staatsinkomen, redeneren de opstellers van het rapport. De eenvoud van het concept is aantrekkelijk. Er is ‘maatschappelijk nuttig’ werk te doen, dus waarom een uitkering niet omzetten in betaald werk?
Marijn Jongsma (1969) is economisch redacteur bij Elsevier Weekblad. Hij blogt wekelijks op donderdag over financieel- en macro-economische onderwerpen.
Gedoemd te mislukken
Daarmee komt het idee van de basisbaan in de buurt van het idee om uitkeringsgerechtigden te verplichten bepaald werk te doen. VVD-staatssecretaris Tamara van Ark (Sociale Zaken) wil in de wet vastleggen dat gemeenten mensen met een uitkering aan het werk moeten zetten. De oplossing lijkt simpel: noem deze oude VVD-wens de basisbaan en linkse partijen stemmen ermee in.
Helaas is deze wisseltruc gedoemd te mislukken. Van Ark rekent scholing of stage ook goed: er moet perspectief zijn op een ‘echte’ baan. De WRR maakt duidelijk dat de basisbaan niet ‘per se’ is bedoeld om door te stromen naar regulier werk, ‘al mag en kan dit soms gebeuren’. Daarmee schudden de Haagse adviseurs de vergelijking met de Melkertbaan (in 1994 ingevoerd door PvdA-minister van Sociale Zaken Ad Melkert) bij voorbaat van zich af. Deze banen waren bedoeld als opstap naar echt werk, maar het project mislukte.
Sommetjes zijn wankel
Hoe werkt de basisbaan in de praktijk? De WRR geeft een aantal opties. De gemeente kan uitkeringsgerechtigden in dienst nemen en aan het werk zetten, maar ook vrijwilligerswerk omzetten in een basisbaan. De gemeente Groningen begint er in maart mee de basisbaan op bescheiden schaal in te voeren. PvdA-wethouder Carine Bloemhoff acht de kans op doorstroming nihil. Een basisbaan kost de stad naar schatting 28.000 euro per jaar (uitkering plus begeleiding). Daar staat tegenover dat de uitkering sowieso was verstrekt, en dat de basisbaan allerlei moeilijke meetbare welzijnseffecten met zich meebrengt. Daar was het immers allemaal om begonnen.
Lees ook: Voorstanders concluderen dan ook dat basisbanen meer opleveren dan ze kosten. Maar de sommetjes zijn wankel. Wat is dat werk dat nu blijft liggen en niet door vrijwilligers wordt gedaan? Gaan we geen onzinnig werk creëren, zoals een huismeester voor elk flatgebouw of een verkeersleider op elk kruispunt? Wat als er steeds meer Nederlanders in een basisbaan terechtkomen en daarmee echt werk verdringen? ‘Op den duur zou de hele ‘onderkant’ van de arbeidsmarkt uit gesubsidieerde banen kunnen bestaan,’ waarschuwde hoogleraar arbeidsverhoudingen Paul de Beer in 2015.
Werk aantrekkelijker maken
De wetenschapper ziet nog een belangrijk nadeel: een basisbaan stimuleert werkzoekenden niet om actief op zoek te gaan naar echt werk. De Beer trekt een vergelijking met communistische landen, waar iedereen verplicht een baan had waardoor de arbeidsmoraal en de arbeidsproductiviteit laag waren. ‘De vergelijking gaat misschien wat ver,’ zegt De Beer, ‘maar in de kern is baangarantie een totaaloplossing die haast onvermijdelijk perverse effecten oproept’.
De basisbaan kan maar beter op de tekentafel blijven liggen. Nederland telt 288.000 vacatures, en de vergrijzing zal het arbeidsaanbod in de toekomst doen krimpen. In plaats van kunstmatige banen te creëren, moeten we ervoor zorgen dat werken aantrekkelijker wordt en een uitkering minder aantrekkelijk. Dat betekent sleutelen aan het huidige systeem: een evolutie in plaats van de revolutie van de basisbaan.