Catalonië: moeten we voor of tegen onafhankelijkheid zijn?

03 oktober 2017Leestijd: 3 minuten
Catalanen protesteren - bron:AFP

Zelfs in Nederland lopen de gemoederen hoog op over het referendum in Catalonië. Zonder de gewelddadige taferelen van afgelopen zondag zou het bijna verfrissend zijn, schrijft Geerten Waling. Valt er iets te zeggen voor Catalaanse onafhankelijkheid?

Het publieke debat in Nederland is meestal verzand in oude loopgraven die zelden worden verlaten, maar nu loopt er een nieuwe breuklijn dwars door rechts en links, door progressief en conservatief, door eurofiel en nationalist. Moeten we nu voor of tegen de Catalaanse onafhankelijkheid zijn?

Ernest Renan – Wat is een natie?Dit boek biedt een moderne vertaling en de oorspronkelijke tekst van Ernest Renans beroemde lezing uit 1882: Qu’est-ce qu’une nation? Bestel het boek hier >

De Franse denker Ernest Renan sprak in zijn schitterende toespraak Wat is een natie? (1882) al over de historische lotsverbondenheid onder een grote groep mensen, die op basis daarvan zelf zouden moeten kunnen beslissen bij welke staat zij willen horen. Ook als dat zelfstandigheid betekent. Niet etniciteit, geografische grenzen of regeringen bepalen of zij een natie vormen, maar een gedeelde geschiedenis van leed en vreugde en de wil om samen verder te gaan.

Veel te zeggen voor de Catalaanse onafhankelijkheid

Er valt wat dat betreft veel te zeggen voor de Catalaanse onafhankelijkheid. Net als de Koerden, de Oeigoeren, de Schotten en zo veel andere minderheden hebben de Catalanen in principe een moreel recht om zich als natie te verenigen en een eigen, autonome staat te claimen. Zeker als zij zich kunnen beroepen op onderdrukking door een tirannieke overheid. Des te dommer was het van de Spaanse regering om het referendum met onbeschoft geweld neer te slaan.

Kritiek op het referendum komt hypocriet over. De Belgische EU-politicus Guy Verhofstadt vertelde de Catalanen via Facebook dat hun referendum niet past bij Europa, waar conflicten louter via politieke dialoog en binnen de constitutionele orde worden beslecht. Wordt het dan niet eens tijd dat Verhofstadt aan België vraagt zijn onconstitutionele afscheiding van Nederland in 1830 ongedaan te maken? Herstelbetalingen wellicht?

De Catalaanse separatisten zijn slim, maar niet wijs

Er zijn weinig staten te vinden die in hun Grondwet een afscheiding van een gebied of bevolking bij voorbaat rechtvaardigen. Een uittredingsclausule vind je niet. Dat maakt elke vorm van separatisme per definitie illegaal. Dat wil echter niet zeggen dat het ook illegitiem is. Toen landen als Letland en Estland in 1991 in een onwettig referendum met overgrote meerderheid kozen voor onafhankelijkheid van de Sovjet Unie, waren westerse landen euforisch. En terecht.

Robbert de Witt over het geweld tijdens het referendum: ‘Het kan ook anders, laten bijvoorbeeld de Schotten en inwoners van Quebec zien.’

De manier waarop dit referendum is doorgedrukt, is niet fraai. Het riekt naar een machtsgreep van Catalaanse nationalisten die corruptie en manipulatie niet schuwen. Hun smalle machtsbasis in het Catalaanse parlement, evenals de stijfkoppige en autoritaire houding van de Spaanse premier Rajoy, hebben zij slim benut om de gemoederen op te stoken voor dit referendum.

Slim, maar niet wijs. Afscheiding is geen beslissing die in de haast en hitte van dit conflict moet worden afgedwongen. Zeker niet aangezien de relaties met Spanje goed moeten blijven en er geen burgeroorlog mag ontstaan. Bovendien is er geen duidelijkheid over de echte wens van de bewoners van Catalonië. De uitslag van zo’n ingrijpend referendum moet boven alle twijfel verheven zijn.

Een diepgaand debat over de voors en tegens

Beter was het daarom geweest om in samenspraak met de Spaanse regering twee of drie referenda te houden, verspreid over een periode van enkele jaren. Dan had het publieke debat over de voors en tegens van afscheiding open en diepgaand gevoerd kunnen worden.

Als dan alsnog was gekozen voor de Catalaanse onafhankelijkheid, dan was dit een legaal én legitiem besluit geweest. Helaas zijn nu de messen geslepen en lijkt een vreedzame en democratische oplossing verder weg dan ooit.